O grafema é a unidade máis pequena dun sistema de escrita. É unha entidade fundamental da escrita equivalente en xeral ao fonema, a unidade fonolóxica mínima da lingua oral. O termo foi composto sobre o modelo de fonema para a descrición de escrituras principalmente alfabético-fonéticas.
Por extensión, segundo o tipo de escrita, o grafema realízase visual e foneticamente de xeitos diversos. Velaquí un modelo teórico:
A palabra grafema, cuñada en analoxía con fonema, deriva do grego antigo γράφω (gráphō), co significado de 'escribir', e o sufixo -ema por analoxía con fonema e outros nomes de unidade émicas. O estudo dos grafemas denomínase grafémica.
Os grafemas poden ser de dous subtipos:
A falta de correspondencia entre grafemas e fonemas no caso dos alfabetos de sistemas de escrita predominantemente fonéticos pódese ver no caso dos chamados "grafemas complexos". O dígrafo gue u <gu> úsase para representar o fonema /g/ ([g] ou [h]) diante de [e] e [i]. O dígrafo <ch> composto de dous grafemas simples úsase para un só fono, o correspondente ao fonema africado /tʃ/.
En linguas coma o francés e o inglés a correspondencia entre fonemas e grafemas é menor ca noutras linguas coma o finés, o español ou o galego.
Pódese aplicar, para saber se un carácter é un grafema ou non, o mesmo test que para os sons, a saber, o dos pares mínimos:
Entre as variantes non pertinentes dos grafemas, cóntase principalmente variacións de tipo de letra (grosa, itálica etc.), variantes contextuais e conxuntas.
Ademais, para que unha secuencia de letras (nos alfabetos) forme un grafema (digrama, trigrama), esta combinación debe estar ligada a un fonema identificábel: por exemplo, et non é un grafema en francés pois et se realiza de maneiras diferentes, [e], [εt], e non se nota un fonema único, ao contrario de au que na maioría dos casos se pronuncia [o].
