Ayns lus-oaylleeaght, she organe lossreeyn ta currit da co-haaghey sollysh eh duillag. Er son shen, ta duillagyn lhean as keyl son y chooid smoo. Ta'n lheanid shoh cur y duillag fo ny smoo soilshey as daa-ocseed charboan, agh t'eh coayl ny smoo ushtey na cummey cruinn. Rish yn Eash Devonagh, tra va co-chruinnaghey daa-ocseed charboan ymmodee keayrtyn ny smoo ta jiu, cha row duillagyn ny gish reaey ec lossreeyn. Ta oltyn rea lheaney ta co-haaghey sollysh ec ymmodee bryophyteyn, agh cha nee feer duillag t'ayn. Shen feer bentyn rish microphyllyn lycophyteyn myrgeddin. T'ad cur macrophyll, megaphyll as euphyll er duillagyn renniee, gymnospermyn as angiospermyn ny keayrtyn.
Ta trooid-ghaalaghey as bineal taghyrt ayns duillagyn, dy cadjin. T'ad tashtey bee as ushtey, as ta kuse jeu er nyn gaghlaa er son obbraghyn elley.
Ta duillagyn scanshoil myr bee beiyn as deiney.
Ta lane duillag angiospermagh jeant magh jeh cass duillag (gass y duillag), lhiann (y "duillag" hene) as stipuleyn (reddyn ta gaase ec çheughyn y chass duillag). Cha nel y tree jeu ec dagh dooie dy lus. Myr sampleyr, foddee nagh vel stipuleyn ayn; cha nel cass duillag ec dagh dooie; as cha nel duillagyn dagh dooie lhiannagh (jeant rea).
She olt lossreeyn eh duillag, as t'ad rheynn ad ayns tree stooghyn kirpey:
She coodagh dy chillagyn eh yn epiderm. T'eh geddyr-scarrey killagyn ny lus jeh'n teihll. T'eh coadey noi coayl ushtey liorish trooid-ghaalaghey, as stiurey co-cheaghley gas, taaley covestaghyn soe, as ny keayrtyn, maanalys ushtey. Ta strughtoor drommey-tarragh echey son y chooid smoo; dy ghra myr shen, cha nel yn eaghtyr s'ardjey gollrish yn eaghtyr s'inshley, as foddee obbraghyn er lheh ve oc.
Ta'n epiderm tarhoilshagh dy mennick (cha nel chloroplastyn ec killagyn epidermagh), as ta craaish kereagh ta lhiettal coayl ushtey. Ta craaish ny s'çhee ec duillagyn lossreeyn ass çhymbyllaghtyn çhirrym na ec adsyn ass çhymbyllaghtyn fliugh.
Ta stoo kirpey epiderm goaill stiagh ymmodee sorçhyn dy chillag er lheh: killagyn epidermagh, killagyn skaa, killagyn coonee as trichomeyn (renaigyn epidermagh). She killagyn epidermagh ad y chooid smoo jeu, as adsyn y chooid smoo bunneydagh.
Ta dorallyn (stomata) ayns yn epiderm. T'ad jeant magh jeh doral as killagyn skaa mygeayrt echey. Ta chloroplastyn ayns ny killagyn skaa. Ta daa dys kiare killagyn coonee gyn chloroplastyn mygeayrt oc. Dy cadjin, ta ny smoo stomata 'syn epiderm s'inshley na'n epiderm s'ardjey.
Ta'n chooid smoo jeh'n duillag eddyr yn epiderm jeant magh jeh stoo kirpey parenchyma ny chlorenchyma. T'ad cur "mesophyll" er ("mean duillag" 'sy Ghreagish). Shoh ynnyd smoo scanshoil 'sy lus dysf co-haaghey sollysh. She stoo kirpey cosoylaghey t'ayn; t'eh lheie stooghyn kemmigagh as jannoo soo kirpey jeu.
Ta mesophyll renniee as angiospermyn er ny rheynn ayns daa vrat:
Ta ny stomata fosley dys ny reamyssyn shoh.
Cha nel y daa vrat shoh ec dagh lus ushtagh. Ny keayrtyn, nagh vel eer epiderm ny mesophyll oc. T'adsyn jannoo ymmyd jeu aerenchyma co-cheintyssagh: killagyn as boallaghyn keylley oc, as reamyssyn mooar gassagh eddyr oc. Ta ny stomata oc er yn eaghtyr s'ardjey.
Ta ny cuishlinyn nyn soie 'sy vesophyll thoanagh. T'ad jeant magh jeh:
Lesh aase ny gass, ta duillagyn reaghey ad hene mygeayrt y ghass er son dy hareaghey ymmyd sollys. T'ad jannoo shlig chassee mygeayrt y ghass. Ta uillin ny duillagyn rere straih Fibonacci: 1/2, 2/3, 3/5, 5/8, 8/13, 13/21, 21/34, 34/55, 55/89. 'sy straih shoh, ta'n earrooder cowraghey yn earroo dy lane hymshal mygeayrt y ghass derrey vees duillag 'syn ynnyd toshee reesht. Ta'n enmysser cowraghey quoid dy ghuillagyn t'ayn. Myr shen:
Ta daa horçh dy ghuillag ry-hoilshaghey bentyn rish rheynn y duillag. Ta lhiann neurheynnit ec duillag bunneydagh. Ny keayrtyn, ta cummey y duillag jeant jeh babbanyn, agh cha nel ny baarnaghyn eddyr oc roshtyn yn ard-chuishlin. Ta lhiann rheynnit ec yl-ghuillag, as dagh duillageen echey rheynnit er ard-chuishlin ny fo-chuishlin. Ny keayrtyn, t'eh jeeaghyn dy vel dagh duillageen ny ghuillag hene. Myr shen, she scanshoil eh dy chur tastey er raad ta'n cass duillag, dys cur enney er yl-ghuillag. T'ad cowreydagh jeh shiartanse dy chynneeyn er lheh, myr sampleyr, Fabaceae. T'ad cur rachis er cuishlin veanagh y duillag.
Ta duillagyn as cass oc ayn, as duillagyn gyn cass myrgeddin. Adsyn gyn cass, ta'n lhiann kianglt dy jeeragh rish y ghass. Foddee y lhiann goll mygeayrt y ghass, as ny keayrtyn, t'eh jeeaghyn dy vel y ghass gaase ny trooid. Shen feer ec kuse jeu, as t'ad cur thiollit (ny perfoliata) orroosyn, m.s. Claytonia perfoliata.
Ec duillagyn peltata, ta'n cass duillag kianglt rish eaghtyr y lhiann, cha nel rish yn oirr echey.
Ta cass duillag lheanit ec shiartase dy ghooieyn Acacia, as t'ad jannoo obbyr lhiann. T'ad cur phyllodeyn orroo. Ny keayrtyn, ta duillag cadjin fedjagagh ec birr y phyllode.
Ta stipule, ry-akin ec ymmodee dicotyledonyn. She famman gollrish duillag beg t'ayn, as t'ad nyn soie ec çheuyn y chass duillag. Ta fir foddey beayn ayn nagh vel tuittym (m.s. ayns roseyn as poanraghyn), agh ta fir elley tuittym.
Ta ram termeeaght er lheh bentyn rish cuishlinaght duillagyn.
Ta un aarheynn bentyn rish lheanid ny cuishlinyn:
Son y chooid smoo, t'ad aarheynn duillagyn er bun cummey ny banglaneaght ny cuishlinyn.