Philosophia[1] (ab grec, φιλοσοφία philosophía, "le amor del cognoscentia") es le studio del pensamento e le justification del credentias; in final, philosophar consiste de pensar o rationar super le mundo in que nos habita. Ora ben, iste activitate ha aspectos differente de altere brancas del cognoscimento, in particular del scientia, viste que le philosophia disveloppa un systema de cognoscimento concrete (observation, mesura, hypothese e prediction), le philosophia va plus ultra e entra, per exemplo, in le terreno del theologia: illo explora le campo del rationes ultime, illos que le homine de forma traditional ha attribuite al divinitate.
Certemente, in epochas historic determinate, le philosophia e le theologia se ha fusionate e ha devenite le mesme cosa, philosophos como Agustin o Thomas de Aquino habeva un conception del mundo que supponeva le preeminentia del modello christian como fonte e finalitate de tote cognoscimento human; ma, ora, in nostre epocha, le modello de cognoscimento scientific es le predominante. Non solo le religion ha tentate limitar le philosophia; tamben lo ha facite, o lo face, regimentos politic que nos pote appellar pensamento unic, a saper illos que, per un motivo o per un altere, limita le libertates human e, certo, le libertate de credentia e opinion.
Le philosophia es le tentativa plus propriemente appellate "human", proque illo nasce ab un saper universal cuje attitude de contemplation reflexive es orientate circum le fundamentation intellectual de tote saper, producente un ordine particular de cognoscimentos.
Themas classic in le philosophia
Le quatro grande themas que historicamente on ha debattite in le philosophia es:
- Le thema del cognoscimento: On demandarea si nostre maniera de contemplar e comprender lo que occurre circum nos es correcte, o si nostre sensos e nostre comprension reflecte de maniera exacte le Universo.
- Le thema del existentia: Iste thema affecta nostre proprie existentia, le question que si le vita ha alcun finalitate o alcun causa, o simplemente pro responder a tal question como "proque?", "proque io?", e "in que consiste exister?" Iste cerca tracta de trovar principios orientatori ante nostre parvitate, illo tracta de resolver le senso que produce le infinitude del Universo ante nostre limites physic e mortal. Nos es ante un interrogation super nos mesme, super nostre position ante le resto del altere entitates.
- Le thema del esser: Le Ontologia es le admiration e le surprisa que causa nos eveliar nos un matino e mirar circum nos, vider le perfection del natura, le millimetric orbita de un astro o, al contrario, le rejection causate per le malitia del guerras o le intransigentia del totalitarismos.
- Le thema del valor: Le Axiologia. Le valor es le consenso o le dissentimento super lo que deberea esser, in le thema del valor se produce le grande debattos del pensamento human. Ci se tracta de themas como le libertate, le equalitate, le organisation politic e tote le ideas fundamental del humanitate, ab le quales se disveloppa aspectos partial que impregna nostre vita quotidian.
Historia
Le characteristica principal que Aristotele vide in un persona philosophic es que illo non es experte. Le sophós (le sapientia) cognosce omne cosas sin haber un scientia specific. Su vista effunde per le mundo, su curiositate insatiabile face nos investigar non solmente le mysterios del cosmos sed etiam lo del physis (le natura), como lo que dice respecto al homine e al societate. Post omne, le philosopho es un revelator, alcuno qui remove le velo que es coperiente nostre oculos e cerca monstrar le objectos in le forma e position original, operante como alcuno qui trova un statua in le fundo del oceano coperite con muscos e algas, e depost, remove un post le altere pro monstrar nos su forma real.
Pro Platon, le prime attitude del philosopho es admirar se ipse. Ab le admiration nos face le reflexion critic, lo que marca le philosophia como cerca al veritate. Philosophar es dar significato al experientia. Assi, se pote affirmar que philosophia es le studio rational, critic e objective de omne o qualcunque del trovata del pensamento human. Hinc, le activitate philosophic es pensar rationante super lo que nos trova in le nostre circumferentia: del natura ab le proprie mechanismos interne de rationamento. Philosophar es, assi, non solmente cogitar super le mundo ma etiam super le proprie pensamentos.
Disciplinas del philosophia
Como omne altere studio academic, le philosophia ha numerose subdisciplinas:
- Axiologia: le studio del valor. Include le ethica e esthetica.
- Esthetica: le studio de questiones philosophic basic super arte e beltate.
- Epistemologia: le studio de toto relationate con le theoria del cognoscimento.
- Ethica: le studio de que determina que le actiones sia correcte o incorrecte, e de como le theorias resultante pote esser applicate a problemas moral special. Le subdisciplinas include le metaethica, le theoria del valor, le theoria del conducta, e le ethica applicate.
- Historia del philosophia: le studio del philosophia desde le remote tempores del grecos, le origines del philosophia e le recompilation e critica de lo que ha scribite le philosophos durante le historia.
- Logica: le studio del standards del argumentation correcte.
- Metaphilosophia: le studio del methodo philosophic, de lo que es le philosophia, de quales es su objectivos e su relation con altere disciplinas. O in le parolas de Jose Gaos: "le philosophia del philosophia".
- Metaphysica: (que include le ontologia): le studio del categorias plus basic de cosas, tales como le existentia; illo es le studio de lo que es plus ultra de illo physic, le studio del causas primari del entitate.
- Philosophia del biologia: le studio philosophic de alcun conceptos basic del biologia, includente le notion de specie.
- Philosophia del education: le studio del proposito e del majoritate del methodos basic del education.
- Philosophia del lingua: le studio del conceptos e le significato in relation al parolas, le phrases e, in general, del constructiones grammatical proprie de un lingua.
- Philosophia del mathematica: le studio philosophic super le constructiones facite per mathematicos, lo que es le numeros, qual es le natura e le origine de nostre cognoscimento mathematic.
- Philosophia del mente: le studio del natura del mente e su relation con le corpore e le resto del mundo.
- Philosophia del opinion: le studio philosophic del affaires relationate con le opinion. Illo demanda specialmente quales es le "objectos immediate" del opinion.
- Philosophia del physica: le studio philosophic de alcun conceptos basic del physica, includente spatio, tempore et energia.
- Philosophia del psychologia: le studio super le methodos e le conceptos del psychologia e del psychiatria.
- Philosophia del religion: le studio del significato del concepto divin e del rationalitate del credentia in le existentia divin; assi como tamben le dagar al essentia del facto religiose.
- Philosophia del scientia: include non solmente subdisciplinas como le "philosophias" del scientias special (isto es, physica, biologia, etc.), ma tamben le question super le induction, le methodo scientific, le progresso scientific, eventos importante in le disveloppamento del scientia, etc.
- Philosophia de scientias social: studio philosophic de alcun conceptos basic, methodos e suppositiones del scientias social, p.ex. sociologia e economia.
- Philosophia politic: le studio de affaires basic concernente le governamento, includente le proposito del stato e del "Ideas politic".
- Philosophia del derecto: le studio del fundamentos philosophic que rege le creation e application del derecto.
Systemas philosophic
Trans le seculos e paises, litteralmente centos de systemas philosophic ha essite inventate, promovite, e oblidate, con plure scopos multo specific a gigante. Isto es un lista breve de alcun systemas notabile:
- Agnosticismo: On cognosce nulle re le existentia de un dietate.
- Atheismo: Il non existe nulle dietate.
- Atomismo: Tote le cosas physic in le universo es componite de pauc componentes, atomos, unitates indivisibile.
- Deismo: Il existe un dietate, ma non un dietate distincte e personal. (Del renascentia.)
- Empiricismo: Cognoscentia se deriva de experientias.
- Epicureanismo: Le maxime bon esse le appreciation del placeres del vita in moderation e ducer un vita modeste e moral. (Grec.)
- Existentialismo: Le recreation del philosophia non in terminos universal, ma con un puncto de vista multo personal e concernite con le individuo.
- Hedonismo: Prender placer es le bon ultime.
- Historicismo: Causas (o historia) causa effectos.
- Humanismo: Systema atheista re le dignitate human e importantia de ration. (Un synthese de plure systemas.)
- Idealismo: Le ultime natura del realitate es basate in ideas.
- Innatismo: Le mente nasce con cognoscentia al nascer.
- Intellectualismo: Le maxime bon es activitates intellectual.
- Materialismo: Le sol cosa que pote esser probate a exister es materia.
- Monismo: In ulle campo de studio, il ha un solution correcte.
- Naturalismo: Cata phenomeno pote esser describite in terminos de leges natural.
- Neo-scholasticismo: Le recreation de scholasticismo in le seculo 19.
- Nominalismo: Predicatos existe, ma non objectos universal.
- Occasionalismo: Effectos non pote esser causas; il ha un dietate que es le causa de cata effecto.
- Phenomenologia: Cosas physic non existe, ma es phenomenos del perception.
- Pluralismo: Il ha un multitude de methodos correcte.
- Positivismo: Systema re le cognoscimento empiric. (Francese.)
- Rationalismo: Pensar es le plus pur fonte de cognoscentia
- Scepticismo (comprendente Pyrrhonismo): On pote saper nihil securmente.
- Scholasticismo: Systema re le justification rational del christianitate.
- Sensualismo: Perception es le plus basic e plus pur forma de cognition.
- Sophismo: Le chassar de cognoscentia es su proprie recompensa. (Grec.)
- Stoicismo: Systema re le destructivitate de emotiones. (Grec.)
.jpg)