Tongano | |
---|---|
lea faka-Tonga | |
Patubo iti | Tonga; signipikante a komunidad ti imigrante idiay Baro a Selanda ken Estados Unidos |
Patubo a mangisasao | (96,000 idiay Tonga ti nadakamat idi 1998)[1] 73,000 kadagiti sabali a lugar (awan ti petsa, a naipangpangruna idia Baro a Selanda, stados nidos, ken Australia[2] |
Latin | |
Opisial a kasasaad | |
Opisial a mangisasao | Tonga |
Kodkodigo ti pagsasao | |
ISO 639-1 | to |
ISO 639-2 | ton |
ISO 639-3 | ton |
Glottolog | tong1325 |
Ti pagsasao a Tongano (lea fakatonga) ket ti maysa a pagsasao nga Austronesio ti sanga a Polinesio a naisasao idiay Tonga. Daytoy ket addaan iti agarup a 187,000 nga agsasao[3] ken ti nailian a pagsasao ti Tonga.
Ti kasapaan a panangipadas mangisurat ti pagsasao a Tongano ket inramid idi babaen da Schouten ken Le Maire iti Kompania ti Olandes ti Daya nga India idi immunada a simmangpet idi 1616. Insuratda dagiti limitado a bilang dagiti pangsandi ken dagiti berbo a nagus-usar iti panangiletra a ponetiko nga Olandes ken innayonna isuda iti maysa a dumakdakkel a listaan ti bokabulario ti Polinesio. Ni Abel Tasman, iti pay Kompania ti Olandes ti Daya nga India, ket pinadas ti nakisao kadagiti indihenio a Tongano a nagus-usar iti bokabulario manipud iti listaan idi simmangpet idiay Tongatapu idi 20 Enero 1643, uray no narigat isuna a naawatan, mabalin a gapu ti panagusar kadagiti balikas manipud kadagiti nadumaduma a sasao a Polinesio.[4]
Ti Tongan ket maysa kadagiti nadumaduma a pagsasao iti sanga a Polinesio iti sasao nga Austronesio, a kakuyogna ti Hawayano, Māori, Samoano ken Tahitiano, kaspagarigan. No maikuyog iti Niuano, mangbukel daytoy iti subgrupo a Tongiko ti Polinesio.
Gagangay ti Tongano kadagiti sasao a Polinesio gapu ta addaan daytoy iti makunkuna a depinitibo nga aweng. Kas met kadagiti amin a a sasao a Polinesio, ti Tongano ket nakaampon iti ponolohiko a sistema ti proto-Polinesion.
Nakaro nga inimpluensiaan ti Tongano ti pagsasao a Wallisiano kalpasan idi kinolonisado dagiti Tongano ti isla ti ʻUvea idi maika-15 ken maika-16 a siglo.[7]