Rumanija România |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Innu nazzjonali: "Deșteaptă-te române!" Qum Minn Hemm, Rumen! |
||||||
Belt kapitali (u l-ikbar belt) | Bukarest 44°25′N 26°06′E / 44.417°N 26.1°E
| |||||
Lingwi uffiċjali | Rumen[1] | |||||
Gvern | Repubblika semi-presidenzjali unitarja | |||||
- | President | Klaus Iohannis | ||||
- | Prim Ministru | Florin Cîțu | ||||
- | President tas-Senat | Anca Dragu | ||||
- | President tal-Kamra | Ludovic Orban | ||||
Formazzjoni | ||||||
- | Unjoni Żgħira | 24 ta' Jannar 1859 | ||||
- | Indipendenza mill- Imperu Ottoman |
1877 \ 1878 | ||||
- | Unjoni Kbira | 1 ta' Diċembru 1918 | ||||
- | Sbuħija fl-Unjoni Ewropea | 1 ta' Jannar 2007 | ||||
Sħubija fl-UE | 1 ta' Jannar 2007 | |||||
Erja | ||||||
- | Total | 238,391 km2 (83) 92,043 mil kwadru |
||||
- | Ilma (%) | 3 | ||||
Popolazzjoni | ||||||
- | ċensiment tal-2011 | 20,121,641[2] | ||||
- | Densità | 84.4/km2 (118) 218.6/mili kwadri |
||||
PGD (PSX) | stima tal-2012 | |||||
- | Total | $273.411 biljun[3] | ||||
- | Per capita | $12,808[3] | ||||
PGD (nominali) | stima tal-2012 | |||||
- | Total | $169.384 biljun[3] | ||||
- | Per capita | $7,934[3] | ||||
IŻU (2013) | 0.786[4] (għoli) (56) | |||||
Valuta | leu Rumen (RON ) |
|||||
Żona tal-ħin | EET (UTC+2) | |||||
Kodiċi telefoniku | +40 | |||||
TLD tal-internet | .ro1 | |||||
1 | Id-dominju .eu hija wkoll użata u maqsuma mal-istati membri oħrajn tal-Unjoni Ewropeja. |
Ir-Rumanija (Rumen:România) hi pajjiż li tinsab fl-intersezzjoni tal-Ewropa Ċentrali u l-Ewropa tax-Xlokk, bi fruntiera mal-Baħar l-Iswed.[5] Ir-Rumanija għandha fruntiera komuni mal-Ungerija u s-Serbja fil-Punent, l-Ukrajna u l-Moldova fil-Grigal u l-Lvant, u l-Bulgarija fin-Nofsinhar. B'238,391 kilometru kwadru (92,043 mi kw), ir-Rumanija hija t-tmien l-akbar pajjiż tal-Unjoni Ewropea mill-erja, u għandha s-seba' l-akbar popolazzjoni tal-Unjoni Ewropea b'20,121,641 persuna (Ottubru 2011). Il-belt kapitali u l-ikbar belt hija Bukarest, li hija s-sitt l-akbar belt fl-Ewropa.
Il-Prinċipalitajiet Uniti ħarġu meta t-territorji tal-Moldavja u Wallachia kienu magħquda taħt il-Prinċep Alexander Ioan Cuza fl-1859. Fl-1866, il-Prinċep Karl tal-Hohenzollern-Sigmaringen kien imsejjaħ għat-tron bħala l-prinċep renjanti tal-Prinċipat Rumen u fl-1881 kien finalment inkurunat bħala Re Carol I l-ewwel monarka tar-Renju tar-Rumanija. L-indipendenza mill-Imperu Ottoman kienet iddikjarata fid-9 ta' Mejju 1877, u kienet internazzjonalment rikonoxxuta fis-sena ta' wara. Fl-aħħar tal-Ewwel Gwerra Dinjija, it-Transilvanja, Bukovina u Bessarabja ngħaqdu mar-Renju tar-Rumanija.
Total tal-fruntieri tar-Rumanija: 2,844 km, pajjiżi tal-fruntiera (5): Bulgarija 605 km; Ungerija 424 km; Moldova 683 km; Serbja 531 km; Ukraina 601 km.
Mill-1968, it-territorju tar-Rumanija ġie maqsum f'41 kontea, li magħhom trid tiżdied il-muniċipalità ta' Bukarest li, għalkemm hija s-sede tal-kontea ta' Ilfov, hija amministrata separatament bħala muniċipalità bi status ta' kontea u li ma tifformax parti. ta' Ilfov, il-kontea tal-madwar.
Ir-Rumanija hija repubblika semipresidenzjali b’kap tal-gvern - il-Prim Ministru - u kap tal-istat - il-President. Il-funzjonijiet eżekuttivi huma miżmuma kemm mill-gvern kif ukoll mill-President. Il-pajjiż huwa maqsum f’41 kontea u l-muniċipalità ta’ Bukarest. Kull kontea hija amministrata minn kunsill tal-kontea, responsabbli għall-affarijiet lokali, u minn prefett responsabbli għall-amministrazzjoni tal-affarijiet nazzjonali fil-livell tal-kontea.[6]
L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tar-Rumanija fl-2018 kienu l-industrija (26.1 %), il-kummerċ bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (20.2 %), l-amministrazzjoni pubblika, id-difiża, l-edukazzjoni, is-saħħa tal-bniedem u l-attivitajiet ta’ xogħol soċjali (14.5 %).[6]
Il-kummerċ fl-UE jammonta għal 77 % tal-esportazzjonijiet tar-Rumanija (il-Ġermanja 23 %, l-Italja 11 % u Franza 7 %), filwaqt li barra mill-UE 3 % jmorru fit-Turkija u 2 % fl-Istati Uniti.[6]
F’termini ta’ importazzjonijiet, 75 % jiġu minn Stati Membri tal-UE (il-Ġermanja 20 %, l-Italja 9 % u l-Ungerija 7 %), filwaqt li barra mill-UE 5 % jiġu miċ-Ċina u 4 % mit-Turkija.[6]
Hemm 32 membru tal-Parlament Ewropew mir-Rumanija.[6]
Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqgħu b'mod regolari biex jadottaw il-liġijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki. Il-laqgħat tal-Kunsill jattendu għalihom regolarment rappreżentanti tal-gvern Rumen, skont il-qasam tal-politika li jkun qed jiġi indirizzat.[6]
Il-Kunsill tal-UE m’għandux persuna waħda permanenti bħala President (bħal pereżempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament). Minflok, ix-xogħol jitmexxa mill-pajjiż li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.[6]
Matul dawn is-sitt xhur, il-ministri mill-gvern ta’ dak il-pajjiż jippresiedu u jgħinu jiddeterminaw l-aġenda tal-laqgħat tal-Kunsill f’kull qasam ta’ politika, u jiffaċilitaw id-djalogu ma’ istituzzjonijiet oħra tal-UE. Dati tal-Presidenza Rumena:Jan-Ġun 2019[6]
Il-Kummissarju nominat mir-Rumanija għall-Kummissjoni Ewropea hi Adina-Ioana Vălean, li hi responsabbli għat-Trasport.[6]
Il-Kummissjoni hija rrappreżentata f’kull pajjiż tal-UE minn uffiċċju lokali, imsejjaħ “rappreżentanza”.[6]
Ir-Rumanija għandha 15-il rappreżentant fil-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew. Dan il-korp konsultattiv – li jirrappreżenta lil dawk li jħaddmu, il-ħaddiema u gruppi oħra ta’ interess – huwa kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex ikun hemm idea aħjar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet soċjali u tax-xogħol fil-pajjiżi membri.[6]
Ir-Rumanija għandha 14-il rappreżentant fil-Kumitat Ewropew tar-Reġjuni, l-assemblea tal-UE ta' rappreżentanti reġjonali u lokali. Dan il-korp konsultattiv jiġi kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex jiżgura li dawn il-liġijiet iqisu l-perspettiva minn kull reġjun tal-UE.[6]
Ir-Rumanija tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappreżentanza permanenti tagħha fi Brussell. Bħala l-"ambaxxata għall-UE" tar-Rumanija, il-kompitu ewlieni tagħha hu li l-interessi u l-politiki tal-pajjiż huma segwiti bl-aktar mod effettiv possibbli fl-UE.[6]
L-ammont li jħallas kull pajjiż tal-UE fil-baġit tal-UE huwa kkalkulat b’mod ġust, skont il-mezzi. Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajjiż, aktar iħallas – u viċi versa. L-għan tal-baġit tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-ġdid il-ġid, iżda pjuttost jiffoka fuq il-ħtiġijiet tal-Ewropej b’mod ġenerali. [6]
Ċifri tal-2018 għar-Rumanija:[6]
Il-flus imħallsa fil-baġit tal-UE mir-Rumanija jgħinu biex jiġu ffinanzjati programmi u proġetti fil-pajjiżi kollha tal-UE - bħall-bini ta’ toroq, is-sussidjar ta' riċerkaturi u l-ħarsien tal-ambjent.[6]
Il-Kumitat Nazzjonali Rumen (Rumen: Comitetul Național Român, CNR) (1948-1972) kien organizzazzjoni anti-komunista ta' eżiljati Rumeni ta' wara t-Tieni Gwerra Dinjija fid-dinja tal-Punent. Sostna li jirrappreżenta gvern fl-eżilju. L-għan tagħha kien li tiddefendi l-interessi demokratiċi Rumeni fil-Punent fi żmien meta l-Partit Komunista kien fil-poter fir-Rumanija.
Il-kumitat ġie stabbilit f’Washington, D.C. mill-Ġeneral Nicolae Rădescu, wieħed mill-prim ministri tar-Rumanija wara t-twaqqigħ tad-dittatur Ion Antonescu mir-Re Mikiel I u partiti tal-oppożizzjoni. Kien ukoll l-aħħar Prim Ministru tar-Rumanija li ma kienx affiljat mal-Partit Komunista.
Inizjalment imsejjaħ il-Kumitat Nazzjonali ta' Koordinazzjoni Rumen (Comitetul Național de Coordonare Românească), is-CNR kien wieħed mid-disa' organizzazzjonijiet li kienu jiffurmaw l-Assemblea tan-Nazzjonijiet Ewropej Captive. Fiż-żmien li ġie stabbilit, il-kumitat kien jikkonsisti f'għaxar membri mit-tliet partiti Rumeni ewlenin ta’ qabel il-gwerra, il-Partit Nazzjonali tal-Peasant, il-Partit Liberali, u fazzjoni tal-Partit Soċjalista li ċaħdet l-għaqda tagħha mal-Partit tal-Ħaddiema Rumen. L-eks Re Miguel I, li kien abdika f’Diċembru 1947, appoġġa l-organizzazzjoni l-ġdida.
Il-ko-fundaturi tal-organizzazzjoni kienu Cornel Bianu (mibgħut ta' Iuliu Maniu għal Londra matul it-Tieni Gwerra Dinjija), Alexandru Cretzianu (ex ministru Rumen f'Ankara u inizjatur ta' negozjati sigrieti mal-Alleati fil-Kajr fl-1944), Mihail Fărcășanu (president tal-Organizzazzjoni taż-Żgħażagħ Liberali Rumena), Ministru tar-Relazzjonijiet ta' Augustu Nicul (membru tar-Relazzjoni-Buru) Parlament tar-Rumanija), Constantin Vișoianu (ex Ministru tal-Affarijiet Barranin u parteċipant f'negozjati sigrieti mal-Alleati fil-Kajr fl-1944), Iancu Zissu (membru tal-Partit Soċjalista Indipendenti), Nicolae Caranfil (ex Ministru tal-Avjazzjoni) u Grigore Gafencu (ex Ministru tal-Affarijiet Barranin waqt li r-Re II serva bħala ministri tar-Rumanija II), qabel il-gwerra. L-istoriku Neagu Djuvara, li kien eżiljat dak iż-żmien, isemmi kompożizzjoni kemxejn differenti, esklużi Bianu u Buzești, iżda inklużi Emil Ghilezan mill-Partit Peasant, Vintilă Brătianu mill-Partit Liberali, u t-trejdunjonista Eftimie Gherman. Madankollu, huwa jirrikonoxxi r-rwol importanti ta’ Niculescu-Buzești fil-ħolqien tal-organizzazzjoni.
L-ittra tas-CNR iddikjarat li l-għan tal-kumitat kien li jirrappreżenta n-nazzjon Rumen u jiddefendi l-interessi nazzjonali tiegħu sal-"liberazzjoni nazzjonali"; tieħu azzjoni bil-mezzi kollha possibbli biex "tillibera" lir-Rumanija u terġa' tiġi rrestawrata l-ħakma demokratika fil-pajjiż; jikkoordina u jappoġġja l-benesseri tar-refuġjati Rumeni kollha; jimmaniġġja l-kooperazzjoni tad-dijaspora Rumena biex tilħaq l-għanijiet tagħha. Fid-dawl tal-kunflitti dwar l-amministrazzjoni tal-fondi kontroversjali tal-organizzazzjoni, erba 'membri tal-kumitat (Rădescu, Gafencu, Fărcăşanu, u Caranfil) irriżenjaw fis-sajf tal-1950. Djuvara isemmi wkoll it-tilwima dwar l-inklużjoni ta' eks ministru Rumen f'Washington fil-kumitat bħala kawża oħra tal-qasma. Constantin Vișoianu sar il-president il-ġdid, jew b'elezzjoni jew, kif jissuġġerixxi Djuvara, bil-ħatra tal-ex re. Membri ġodda kienu jinkludu George Assan, Alexandru Bunescu, Dumitru Ciotori, Anton Crihan, Sabin Manuilă u Mihai Răutu.
Il-membri tal-kumitat qasmu r-responsabbiltajiet u żviluppaw relazzjonijiet mad-Dipartiment tal-Istat tal-Istati Uniti, in-Nazzjonijiet Uniti, ambaxxaturi barranin, kumitati nazzjonali oħra tal-Ewropa tal-Lvant; ippubblikat u xxerred materjal ta' propaganda dwar is-CNR, u ħadem mal-midja.
Kien hemm tentattiv ta' kontinwazzjoni msejjaħ il-Kumitat Nazzjonali Rumen maħluq fl-1975.
Il-kumitat ġabar data u kiteb rapporti għal uffiċjali Amerikani u internazzjonali dwar ir-relazzjonijiet politiċi, ekonomiċi u soċjali tar-Repubblika Popolari Rumena. Ir-rapporti tiegħu ġew ippubblikati fil-bullettin tar-Rumanija u La Nation Roumaine. Wieħed mill-għanijiet ewlenin tal-organizzazzjoni kien li tagħmel lobby għal sanzjonijiet kontra l-abbużi tad-drittijiet tal-bniedem mill-awtoritajiet komunisti.
Il-kumitat gradwalment beda jitlef l-importanza tiegħu matul is-snin, hekk kif il-patrun ewlieni tiegħu, il-Kumitat Nazzjonali għal Ewropa Ħielsa, li ffinanzja wkoll l-Assembly of Captive European Nations u Radio Free Europe/Radio Liberty, naqas il-fondi tiegħu fis-sittinijiet minħabba l-politika l-ġdida tal-Istati Uniti li tibni pontijiet mal-gvernijiet komunisti tal-Blokk tal-Lvant. Fil-bidu tas-snin sebgħin, ġie żvelat li l-Kumitat Nazzjonali għal Ewropa Ħielsa kien fil-fatt sponsorjat mill-Aġenzija Ċentrali tal-Intelligence. Wara li tilef l-appoġġ finanzjarju estern tiegħu, is-CNR kellu jxolji fl-1972.
Il-Gwerra tal-Indipendenza Rumena hija l-isem użat fl-istorjografija Rumena biex jirreferi għall-Gwerra Russo-Torka (1877-1878), li wara r-Rumanija, tiġġieled fuq in-naħa Russa, kisbet l-indipendenza tagħha mill-Imperu Ottoman. Fis-16 ta' April [OS 4 ta' April], 1877, ir-Rumanija u l-Imperu Russu ffirmaw trattat f'Bukarest li taħtu t-truppi Russi tħallew jgħaddu mit-territorju Rumen, bil-kundizzjoni li r-Russja tirrispetta l-integrità tar-Rumanija. . Konsegwentement, bdiet ukoll il-mobilizzazzjoni tat-truppi Rumeni, u madwar 120,000 suldat kienu kkonċentrati fin-nofsinhar tal-pajjiż biex jiddefendu kontra attakk eventwali mill-forzi Ottomani min-Nofsinhar tad-Danubju. Fl-24 ta' April [OS 12 ta' April], 1877, ir-Russja ddikjarat gwerra fuq l-Imperu Ottoman u t-truppi tagħha daħlu fir-Rumanija permezz tal-Pont Eiffel li għadu kif inbena, fi triqithom lejn l-Imperu Ottoman. Minħabba telf kbir, l-Imperu Russu talab l-intervent tar-Rumanija. Fl-24 ta' Lulju [OS 12 ta' Lulju], 1877, l-ewwel unitajiet tal-armata Rumena qasmu d-Danubju u ngħaqdu mal-armata Russa.
Fil-21 ta' Mejju [OS 9 ta' Mejju], 1877, fil-parlament Rumen, Mihail Kogălniceanu qara l-att ta' indipendenza tar-Rumanija bħala r-rieda tal-poplu Rumen. Ġurnata wara, fit-22 ta' Mejju [OS 10 ta' Mejju], 1877, il-Prinċep Carol I ffirma l-att. Għal raġunijiet simboliċi, id-data tal-10 ta' Mejju ġiet iċċelebrata bħala Jum l-Indipendenza, sal-1947, peress li kienet ukoll iċ-ċelebrazzjoni tal-ġurnata meta l-Prinċep Ġermaniż Carol wasal għall-ewwel darba f'Bukarest (10 ta' Mejju, 1866). Wara d-Dikjarazzjoni, il-gvern Rumen immedjatament ikkanċella l-ħlas ta' ġieħ lill-Imperu Ottoman (914,000 lei) u s-somma ngħatat lill-Ministeru tal-Gwerra Rumen.
Inizjalment, qabel l-1877, ir-Russja ma xtaqetx tikkoopera mar-Rumanija, peress li ma xtaqx li r-Rumanija tipparteċipa fit-trattati ta' paċi wara l-gwerra, iżda r-Russi ltaqgħu ma' armata Ottomana b'saħħitha ħafna ta' 40,000 suldat, immexxija minn Osman Pasha, fil- Assedju ta' Plevna (Plevna), fejn truppi Russi, immexxija minn ġenerali Russi, sofrew telfiet kbar ħafna u sfaw megħluba f'diversi battalji.
Insedjamenti antiki ta' tribujiet Dacian u r-Renju ta' Dacia 82 QK-105 QK (Sarmizegetusa Regia); u tal-Imperu Ruman, Provinċja tad-Daċja 104, 105 d. c.-271 AC (Ulpia Traiana Sarmizegetusa). Dan f'dak li hu t-territorju attwali tar-Repubblika Rumena
Minħabba s-sitwazzjoni ġeografika u strateġika tagħha stess, kif ukoll l-importanza ekonomika tat-territorju, il-provinċja tad-Dacia ma baqgħetx bħala sempliċi post ta' fruntiera, iżda kienet teħtieġ kolonizzazzjoni intensa, li kienet imħeġġa mill-gvern. Sors tard jirrakkonta għadd ta' koloni li waslu minn madwar l-Imperu kollu. Fil-fatt, dokumentazzjoni epigrafika rikka tikkonferma li l-provinċja kellha popolazzjoni kożmopolitana.
Il-proċess ta' kolonizzazzjoni dam 165 sena. Il-qerda tal-bliet Dacian u r-rikostruzzjoni skond il-mudell urban tal-belt Rumana, kif ukoll l-introduzzjoni tal-Latin bħala lingwa uffiċjali, aċċelleraw il-proċess ta' Rumanizzazzjoni u, aktar tard, Kristjanizzazzjoni. Fl-ibliet, il-veterani tal-gwerra maħruġa mil-leġjuni kkontribwew bl-istess mod għat-tixrid tal-kultura u ċ-ċiviltà Rumana.
Bil-proċess ta' invażjonijiet barbari li beda fis-seklu 3, it-tribujiet Ġermaniċi eżerċitaw pressjoni fuq il-provinċji tal-fruntiera tal-Imperu Ruman, fl-istess ħin li r-riżorsi militari tal-Imperu bdew jiġu mġebbda żżejjed. Fil-fatt, għalkemm l-Imperatur Aurelian irnexxielu jegħleb lill-Goti fiż-żona fl-271, huwa ħa d-deċiżjoni li jabbanduna l-provinċja, billi f’dik l-istess sena bdiet l-evakwazzjoni tal-Armata Rumana u l-amministrazzjoni ċivili lejn il-provinċja ta' Moesia, tlestiet evakwazzjoni. fi 272.
Minkejja l-abbandun ta' parti mill-Imperu, l-okkupazzjoni Rumana ħalliet fost l-abitanti tal-provinċja ta' qabel timbru Latin li ma jitħassarx, rifless prinċipalment fil-lingwa, li rnexxielha tippreserva l-għeruq Rumani tagħha, minkejja l-iżolament u li kienet suġġetta għall-influwenzi slavs . Dacia Rumana kienet se tevolvi maż-żmien u tagħti lok għar-Rumanija attwali.
|aċċessdata=
injorat (għajnuna)
|aċċessdata=
injorat (għajnuna)
|aċċessdata=
injorat (għajnuna)