Een galgenveld is een open ruimte waarop één of meerdere galgen geplaatst staan. In de loop der tijd verdwenen deze velden, maar tot ver in de 18e eeuw waren de galgenvelden nog op vele plaatsen te vinden, zowel in de Nederlanden als daarbuiten.
Tot 1795, en soms nog wel langer, hadden de steden buiten hun poorten een galgenveld. Dat was vaak woeste grond op een goed zichtbare plaats langs een doorgaande weg, op een heuvel of aan een rivier. De stad liet op deze wijze blijken net als landsheer van de 'hoge heerlijkheid', die rechtsprak over de ingezetenen van zijn bezittingen, over de hoge jurisdictie, het halsrecht, te beschikken. Ten behoeve van de rechtsprekende adel waren elders vaak galgenvelden of galgenbergen aanwezig.
Woeste gronden werden wel geassocieerd met van god verlaten gebieden, waar misdadigers en heidenen volgens de christenen thuishoorden.[1] Een meer prozaïsche reden is dat in het open veld de zichtbaarheid, en dus de afschrikkende werking, groter is. Van sommige galgenvelden is bekend dat ze nooit gebruikt zijn, maar enkel een afschrikfunctie hadden, zoals dat van Amerongen.[2]
In veel gevallen werd de uitvoering van het doodvonnis niet op het galgenveld uitgevoerd. Dit gebeurde vaak op een centrale plaats van de stad, waarbij de voltrekking in de openbaarheid gebeurde. Na de executie werd het lijk op een horde, een soort slee van takken, naar het galgenveld gebracht en daar opgehangen of op de radstake, een stevige meters hoge paal met bovenaan een horizontaal geplaatst wiel, gelegd. Beide vormen zijn terug te vinden in het gezegde "hij groeit op voor galg en rad". Ook werden wel specifieke lichaamsdelen tentoongesteld, zoals hoofden die op staken werden gespietst na onthoofding.
Een gehangene had geen recht op waardige begrafenis, het was gebruikelijk dat zijn stoffelijk overschot door dieren werd opgegeten.[3] Er werd begraven in en rond de kerken, dat was gewijde grond waarin geëxecuteerden niet werden toegelaten. De resten werden daarom vaak begraven in een knekelput onder de galg.
Het afschrikkende effect dat met een voor iedere passant goed zichtbaar galgenveld beoogd werd voorkwam niet dat sommige een recreatieve plaats werden, zoals bij Amsterdam. Daar werd het Galgenveld, gelegen aan de noordoever van het IJ, veel bezocht bij wijze van zondagmiddaguitje.[4] Een ander voorbeeld is Lunteren, waar op de Galgenberg in later tijden, ter recreatie, een uitzichttoren is gebouwd.
In 1795 komt in de Nederlanden een ommekeer in het gebruik van galgenvelden. De Provisionele Representanten van het Volk van Holland vergaderden toentertijd dagelijks in Den Haag en kwamen op 6 maart 1795 met een decreet, dat als volgt luidt:
Het korte tijdsverloop tussen de start van het beraad over dit onderwerp in februari 1795 en het van kracht worden van dit decreet op 6 maart 1795 wijst op voorafgaand beraad. Met andere woorden, het is vrij zeker dat het afschaffen van galgenvelden en galgenbergen reeds eerder door een bepaalde bevolkingsgroep besproken en beraamd werd, alleen trad men hierover weinig of niet naar buiten.[5]
In Utrecht was men later met de afschaffing van galgenvelden. De Drost van het tweede Kwartier van het Departement Utrecht schreef op de 21e dag van de grasmaand 1809 aan de Burgemeester van Amersfoort dat de galgen, raden en dergelijke die nog in de jurisdictie zouden bestaan, afgebroken moesten worden en dat de lichamen van de geëxecuteerden begraven moesten worden.[5]
Zie ook de doorverwijspagina "galgenberg" voor een lijst van galgenbergen in West-Europa.
In Nederland hebben verschillende plaatsen een galgenberg of galgenveld gehad, plaatsen in Nederland waar dat bekend van is zijn de volgende. De omschrijvingen zijn meestal uit de tijd dat de galg daar stond.[5]
De historicus J.A. Mol heeft in 2006 archiefonderzoek gedaan naar het voorkomen van galgen in Friesland, waarbij hij zich baseerde op toponiemen waarin de term galg bewaard is gebleven.[9]
In Drenthe zijn nogal wat veldnamen met galg of rad erin die verwijzen naar terreinen die naar alle waarschijnlijkheid gebruikt zijn als executieplaats. Voorbeelden zijn de galgenbergen van Anloo, Anholt, Balloo, Schoonoord/Sleen en Westerbork, waarin menselijke resten zijn aangetroffen. Van een tiental andere heuvels bestaat het vermoeden, dat zij gefungeerd hebben als executieplaats.[10]
Paramaribo kende een galgenveld, aan het Pad van Wanica (thans Indira Gandhiweg, de weg naar Zanderij). Een of meerdere veroordeelden van de stadsbrand van 1832 zouden er in 1833 zijn opgehangen.[55]
In de Nieuw-Nederlandse hoofdplaats Nieuw-Amsterdam stond aan de kust een galg, zoals is te zien op de tekening van Johannes Vingboons van Nieuw-Amsterdam van 1664.
In het hedendaagse leven wordt in namen regelmatig verwezen naar voormalige galgenvelden of galgenbergen. In Nijmegen is een wijk naar het voormalige galgenveld vernoemd.
Bronnen, noten en/of referenties
|