Banning was afkomstig uit Friesland. Hij was aanvankelijk onderwijzer, maar kreeg later gelegenheid om theologie te gaan studeren. Willem kwam toen in aanraking met het marxisme. Na zijn studie werd hij vrijzinnig-hervormd predikant en later (1946-1958) buitengewoon hoogleraar kerkelijke en wijsgerige sociologie in Leiden. Hij was daarmee een van de grondleggers van de godsdienstsociologie in Nederland.
Religieuze en wetenschappelijke activiteiten
Banning (links) bij de uitreiking van de Albert Schweitzerprijs 1963
Vanaf eind jaren 20 werd hij de voorman van de religieus-socialistische beweging in Nederland. Hij was voorzitter van de Arbeidersgemeenschap der Woodbrookers en directeur (1945-1953) van Kerk en Wereld in Driebergen. Dit was een vormingscentrum van de Nederlands Hervormde kerk, en is later overgegaan in de Hogeschool De Horst. De Woodbrookers gaven het blad Tijd en Taak uit, waarvan Banning hoofdredacteur was.
Na de oorlog was hij een voorvechter van hervormingen in de Nederlandse Hervormde Kerk. Hij richtte het blad Wending op, met als ondertitel maandblad voor evangelie en cultuur.[1]
Hij was ook een productief publicist; hij schreef o.a. een biografie van Karl Marx, over Europa en de dreiging van het fascisme en veel over pastoraat en praktische theologie. Zijn boek Hedendaagse sociale bewegingen (1938) was decennialang een standaardwerk. Op een ledenvergadering van de VVP (Vereniging van Vrijzinnige Protestanten) in 2013 werd hij verkozen tot de belangrijkste vrijzinnige theoloog van Nederland.[2]
Politieke activiteiten
Banning was ook een vooraanstaand christen-pacifist en partijbestuurder van de SDAP (1931-1938). Tijdens zijn internering in het kamp Sint-Michielsgestel, van mei 1942 tot december 1943, was hij een van de Heeren Zeventien. Na de bevrijding werd hij actief in de Nederlandse Volksbeweging die de aanzet gaf tot de Doorbraak. Hij was voorzitter van het oprichtingscongres van de PvdA in 1946 en lid van het hoofdbestuur.
Enige werken
Hedendaagse sociale bewegingen: achtergronden en beginselen, 1e druk 1938; achtste, omgewerkte druk Deventer: Van Loghum Slaterus, 1964; negende druk 1973; tiende druk 1974; 13e geheel herziene druk door H.E.S. Woldringh, Houten [etc.]: Bohn Stafleu Van Loghum, 1998, ISBN 90-313-2673-9
Europeesche geest: inhouden en vormen van het cultuurleven der Europeesche wereld, Arnhem: Van Loghum Slaterus, 1939.
Kompas : een toelichting op het Beginselprogramma van de Partij van de Arbeid, Amsterdam: Partij van de Arbeid, 1947.
Het vraagstuk van de arbeid, 2e verbeterde druk, Den Haag: Albani, 1949.
Inleiding tot de sociale ethiek, Den Haag: Servire, 1949; 4e duk, 1975.
(red., met J.S. Bartstra): Nederland tussen de natiën: een bijdrage tot onze cultuurgeschiedenis, 2 delen, Amsterdam: Ploegsma, 1956-1958.
Maatschappij, kerk en evangelie: in drie perioden der Europese geschiedenis: een sociologische studie, Arnhem: Van Loghum Slaterus, 1957.
Typen van zedeleer: grepen uit de geschiedenis der niet in godsdienstig geloof gefundeerde ethiek: een eerste inleiding, 2e omgewerkte en uitgebreide druk, Haarlem: Bohn, 1958; 5e druk, herzien door A. Van Biemen, 1972.
Karl Marx: leven, leer en betekenis, 1e druk Utrecht: Het Spectrum, 1960; 14e druk Utrecht: Het Spectrum, 1977 ISBN 90-274-4825-6
(red. W. Engelen): Modern niet-godsdienstig humanisme, Nijmegen: Dekker & Van de Vegt, 1961.
De mens in sociale en geestelijke verhoudingen: een sociaal wijsgerige studie, Haarlem: Erven F. Bohn, 1963.
Confrontatie van Oost en West: een vergelijkende analyse van de samenleving in het Westen en het Russische communisme, Utrecht: Het Spectrum, 1965.
Goed en kwaad: moderne bezinning op ethische normen, Utrecht: Het Spectrum, 1965.
Literatuur
Bomhoff-van Rijn, M.L. Banning als denker, Utrecht : De Ploeg, 1988, ISBN 90-6584-051-6
Wirdum-Banning, H. van Willem Banning, 1888-1971 : leven en werken van een religieus socialist, Amersfoort : De Horstink, 1988, ISBN 90-6184-336-7.
