Bartel BM-3
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	WWS „Samolot”
Konstruktor	Ryszard Bartel
Typ	samolot szkolny i treningowy
Konstrukcja	dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji całkowicie drewnianej
Załoga	2 (uczeń i instruktor)
Dane techniczne
Napęd	Austro-Daimler lub SPA-6a
Moc	225 KM (Austro-Daimler) 200 KM (SPA)
Wymiary
Rozpiętość	11,77 m
Długość	7,9 m
Wysokość	3 m
Powierzchnia nośna	31,9 m²
Masa
Własna	820 kg
Użyteczna	380 kg
Osiągi
Prędkość maks.	182 km/h (AD) 173 km/h (SPA)
Prędkość wznoszenia	4,74 m/s
Pułap	6100 m
Długotrwałość lotu	3 godz.
Dane operacyjne

Bartel BM-3 – prototyp polskiego samolotu szkolnego, zaprojektowany przez Ryszarda Bartla.

Historia

W związku z tym, że pierwszy konkurs na projekt samolotów z 1924 roku nie dał rozstrzygnięcia w kategorii maszyn szkolnych, aby zaspokoić potrzeby ITBL ogłosił w czerwcu 1926 r. drugi konkurs wyłącznie na samolot treningowy zdolny do wykonywania pełnej akrobacji. Jako napęd samolotu miały być zastosowane dwa silniki: Austro-Daimler 200 KM oraz SPA-6a 200 KM (używane m.in. w Ansaldo A.1 Balilla i Oeffag D.III). Wyniki konkursu ogłoszono w grudniu tego samego roku. Pierwsze miejsce zajął projekt Ryszarda Bartla, BM-3, wygrywając z S-4 i PWS-2. W projekcie zastosowano daleko posuniętą standaryzację części: skrzydła dolne i górne, lotki, połówki usterzenia poziomego byty wzajemnie wymienne, a dźwigary i okucia były identyczne^[1].

Dwa prototypy zostały zamówione we wrześniu 1927 roku, z terminem odebrania na luty 1928 roku. Jednak kryzys finansowy wytwórni „Samolot” i prace projektowe Bartla nad nowym samolotem, BM-4, opóźniły realizację tego zamówienia. Konstruktor, korzystając z doświadczeń przy budowie samolotów Bartel BM-2 i Bartel BM-4 zaproponował jednak nowy ulepszony typ Bartel BM-5 zamiast BM-3. Propozycja została zaakceptowana i zamiast BM-3 wykonano prototypy BM-5^[1].

Dane techniczne

Dane z: Bartel BM-3, 1927^[1], Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939^[2]

Charakterystyki ogólne

Załoga: 2
Długość: 7,9 m
Wysokość: 3 m
Rozpiętość: 11,77 m
Powierzchnia skrzydeł: 31,9 m²
Masa własna: 820 kg
Masa użyteczna: 380 kg
Masa całkowita: 1200 kg
Napęd: 1 × silnik rzędowy Austro-Daimler o mocy 225 KM lub SPA-6a o mocy 200 KM

Osiągi

Prędkość maksymalna: 182 km/h (AD) lub 173 km/h (SPA)
Prędkość lądowania: 75 km/h
Prędkość wznoszenia: 4,74 m/s
Pułap: 6100 m
Długotrwałość lotu: 3 godz.

Przypisy

Bibliografia

Bartel BM-3, 1927. samolotypolskie.pl. [dostęp 2016-07-18].
Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939. T. 1. Sandomierz: Stratus, 1 kwietnia 2004. ISBN 83-916327-8-4.
Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce: 1924-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2003. ISBN 83-1109-319-9.

Polskie samoloty wojskowe do 1939 roku

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie