Na kalwarii odbywają się, szczególnie w okresie Wielkiego Postu, nabożeństwa Drogi Krzyżowej w plenerze. Kalwaria jest również miejscem misteriów pasyjnych[4] − „Kalwaria Śląska” − oraz Festiwalu Piosenki Ekologicznej Ekosong[5].
Historia
Po ukończeniu budowy panewnickiej bazyliki w 1908, w następnym roku przystąpiono do prac przygotowawczych pod budowę kalwarii. W 1909 zmeliorowano teren i oznaczono miejsca przyszłych kaplic stacyjnych, wbijając drewniane pale i umieszczając na nich obrazy przedstawiające poszczególne stacje Drogi Krzyżowej. W 1911 na słupach zawieszono kapsuły z kamieniami przywiezionymi przez o. Władysława Schneidera OFM z Ziemi Świętej. Poświęcenia stacji dokonał o. Wilhelm Rogosz OFM 16 lipca 1911. Pierwsze trzy drewniane krzyże ustawiono dwa dni wcześniej. Metalowe figury Chrystusa i łotrów, wykonane w Kolonii, zawisły na nich 4 kwietnia 1912. W tych samych latach zasadzono na terenie kalwarii drzewa liściaste. Przed I wojną światową powstały dwa projekty budowy kaplic kalwaryjskich: Maximiliana Sliwki z Zabrza oraz P. Schreinera z Regensburga[6].
Decyzję o budowie podjęto jednak dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1936 prowincjał Michał Porada OFM wraz z ojcami Wilhelmem Rogoszem i Karolem Bikiem ogłosili konkurs na projekt kaplic kalwaryjskich, chciano odejść od pierwotnych projektów niemieckich. Konkurs wygrali architekci lwowscy Jan Krug i Tadeusz Brzoza. Wybrano styl neoromański z eksperymentalnymi rozwiązaniami dążącymi w kierunku awangardowym, łącząc funkcjonalizm z modernizmem. Do współpracy zaproszono m.in. Xawerego Dunikowskiego, Antoniego Michalaka, Antoniego Mehla i Mariana Wnuka. Prace budowlane, którymi kierował o. Karol Bik[7], przerwała II wojna światowa. W chwili jej wybuchu większość kaplic była już wybudowana, brakowało wykończenia. Nie zaczęto jeszcze budować stacji X[6].
Plan kalwarii
W okresie PRL odpowiedzialnymi za budowę byli o. Innocenty Glensk i proboszcz o. Norbert Chudoba. Pomimo wielu trudności prace ukończono w 1953. Zaraz też przystąpiono do budowy piętnastu kaplic różańcowych. Autorami stacji są arch. Andrzej Mastej i arch. Stanisław Sepioła. Iskrą było nadanie w 1954 kościołowi panewnickiemu tytułu Wniebowzięcia NMP i zaliczenie zespołu klasztornego do sanktuariów maryjnych. Kaplice różańcowe części radosnej z rzeźbami Karola Muszkieta zostały poświęcone przez bpa Herberta Bednorza 24 listopada 1957. Ten sam biskup poświęcił 4 października 1959 serię kaplic bolesnej części różańca. Rzeźby do nich wykonali S. Białek, F. Józefowicz i Bronisław Koniuszy z Krakowa. Część kaplic chwalebnych bp Bednorz poświęcił 22 września 1963. Majolikowe płaskorzeźby wykonały do nich krakowskie artystki: Grażyna Borkowska-Niemojewska, Ewa Żygulska oraz Janina Kluziewicz-Karbowska. W 1964 przystąpiono do budowy kaplicy św. Rafała Archanioła, patrona pątników. Brak pozwolenia władz państwowych zadecydował o zaniechaniu budowy[6].
Stacje Drogi Krzyżowej
Panewnicka Droga Krzyżowa
I stacjaII stacjaIII stacjaIV stacjaV stacjaVI stacjaVII stacjaVIII stacjaIX stacjaX stacjaXI-XIII stacjaXIV stacja
Założenie topograficzne Panewnickiej Kalwarii w sposób pośredni opiera się na topografii Miejsc świętych w Jerozolimie (usytuowanie ostatnich stacji Drogi Krzyżowej na wzniesieniu, most na Cedronie itp.). Budowniczowie, bazując na idei franciszkanina, wieloletniego misjonarza w Palestynie o. Władysława Schneidera OFM, który uczestniczył w powstawaniu wcześniejszej z chronologicznego punktu widzenia Kalwarii Piekarskiej, wzorowali się na znanych kalwariach związanych z historią Zakonu Franciszkańskiego: w Kalwarii Zebrzydowskiej i na Górze św. Anny. Chociaż w Panewnikach znalazł się Ratusz Piłata ze sceną Ecce Homo (stacja I) oraz Święte Schody (gradusy), zabrakło Grobu Pańskiego zbudowanego według wzoru jerozolimskiego z dwoma oddzielnymi pomieszczeniami i kaplicy Zrzucenia Jezusa do Cedronu, oba tradycyjne elementy istnieją w Kalwarii Zebrzydowskiej i na Górze św. Anny. Nie zastosowano też odległości jerozolimskich znanych w Europie już od czasów średniowiecza za sprawą Adrichimiusza[8]. W sumie na kalwarię w Katowicach-Panewnikach składa się 12 kaplic[2][6]:
I stacja − Jezus na śmierć skazany. Wybudowana w 1938 ze składek mieszkańców Ligoty. Zewnętrzną rzeźbę Ecce Homo wykonał w piaskowcu Marian Wnuk. Wewnątrz kaplicy znajdował się obraz Pan Jezus przed Piłatem z 1937 autorstwa Antoniego Michalaka. Od 1956 w gradusach znajdują się relikwie św. Justyna Męczennika.
II stacja − Jezus bierze krzyż na swoje ramiona. Kaplica ukończona w 1948. Rzeźba w sztucznym kamieniu Chrystus z krzyżem autorstwa br. Leonarda Bannerta OFM.
III stacja − Jezus upada po raz pierwszy. Kaplica ukończona w 1947. Rzeźba przedstawia Chrystusa dotykającego kolanem ziemi. Dekorację wykonał Edward Czuch z Bytomia.
IV stacja − Jezus spotyka Matkę swoją. Budowę tej kaplicy rozpoczęto w 1938, ukończona została dopiero w 1950. Figury Chrystusa i Matki Bożej wyrzeźbił w sztucznym kamieniu br. Leonard Bannert OFM.
V stacja − Cyrenejczyk pomaga nieść krzyż Jezusowi. Kaplica wzniesiona i poświęcona w 1939. Fundacja pracowników Huty Baildon. Ewangeliczną scenę wyrzeźbił Marian Wnuk ze Lwowa. Kaplica spełnia rolę kaplicy pogrzebowej dla zakonników.
VI stacja − Weronika ociera twarz Jezusa. Kaplica poświęcona 4 września 1938. Fundacja katolickich stowarzyszeń istniejących przy kościele panewnickim. Rzeźba w kamieniu pińczowskim autorstwa Mariana Wnuka.
VII stacja − Jezus upada po raz drugi. Poświęcona 4 września 1938. Fundacja parafian z Panewnik. Kamień do budowy stacji pochodził z Katowickiej Hałdy. Autorem rzeźb był Antoni Mehl z Krakowa. W 1984 dobudowano podium. Kaplica służy jako ołtarz polowy.
VIII stacja − Jezus pociesza płaczące niewiasty. Prace rozpoczęto przed II wojną światową. Kaplicę ukończono w 1950. Rzeźby wykonał br. Leonard Bannert OFM.
IX stacja − Jezus upada po raz trzeci. Kaplica ukończona w 1952, okratowanie z 1983.
X stacja − Jezus z szat obnażony. Stacja ukończona w 1950. Figury Chrystusa i oprawcy wykonała Angelina Jury-Petrucco z Katowic-Załęża.
Kaplica Ukrzyżowania − w jej wnętrzu upamiętnione zostały trzy kolejne stacje Drogi Krzyżowej (Stacje XI, XII i XIII − Jezus do krzyża przybity, Śmierć Jezusa na krzyżu i Jezus zdjęty z krzyża). Powstała według projektu Jana Kruga i Tadeusza Brzozy. Średnica wnętrza rotundy wynosi 12 m. Roboty budowlane ukończono w 1948. Polichromie autorstwa Edwarda Daniela Czucha. Poświęcenie nastąpiło 5 sierpnia 1951. Przedwojenna fundacja magistratu katowickiego. W latach 1968-2009 kościół pełnił funkcję kaplicy akademickiej dla FODY.
XIV stacja − Jezus złożony do grobu. Rzeźba autorstwa br. Leonarda Bannerta OFM z 1953. Okratowanie z 1983.
Kaplice różańcowe
Kaplice różańcowe
ZwiastowanieNawiedzenieNarodzenieOfiarowanieOdnalezienie w świątyniModlitwa w OgrójcuUbiczowanieCierniem ukoronowanieNiesienie krzyżaUkrzyżowanieZmartwychwstanieWniebowstąpienieZesłanie Ducha ŚwiętegoWniebowzięcie NMPUkoronowanie NMP
Całość zespołu kaplic różańcowych została ukończona i poświęcona w 1963, a więc przed wydaniem listu apostolskiegopapieżaJana Pawła IIRosarium Virginis Mariae wprowadzającego zmiany w formie odmawiania modlitwy różańcowej – 16 października2002. List ten, oprócz dotychczas odmawianych 15 tajemnic, wprowadził nowe tajemnice światła. Na Kalwarii Panewnickiej istnieje 15 stacji odpowiednio ilustrujących tajemnice radosne, bolesne i chwalebne. Istnieje projekt budowy brakujących 5 kaplic wzdłuż Kłodnicy. 15 kaplic różańcowych Kalwarii Panewnickiej to[6]:
Kaplica Zwiastowania − ukończona w 1956 przedstawia Archanioła Gabriela klęczącego przed Maryją.
Kaplica Nawiedzenia − ukończona w 1956 przedstawia scenę spotkania Matki Bożej ze św. Elżbietą.
Kaplica Bożego Narodzenia − ukończona w 1957 przedstawia scenę narodzenia Chrystusa.
Kaplica Ofiarowania Pańskiego − ukończona w 1957. Przedstawiona została Matka Boża i Symeon trzymający Dzieciątko w objęciach.
Kaplica Znalezienia − ukończona w 1957. Rzeźba Maryi i Jezusa wśród kapłanów żydowskich.
Kaplica Ogrójca − fundacja Klary Rzychoń z 1958. Przedstawiony został klęczący Chrystus z uczniami w Getsemani.
Kaplica Ubiczowania − kaplica z 1958 z obrazem przedstawiającym "Umęczonego Jezusa w domu Kajfasza".
Kaplica Cierniem Ukoronowania − z rzeźbą Chrystusa w koronie z cierni. Druty kolczaste są odniesieniem do obozów koncentracyjnych II wojny światowej i łagrów radzieckich.
Kaplica Niesienia Krzyża − rzeźba Chrystusa niosącego krzyż i grupy oprawców.
Kaplica Ukrzyżowania − figury Ukrzyżowanego i łotrów z 1911 umieszczone zostały na żelbetonowych krzyżach wysokości 10 m.
Kaplica Zmartwychwstania − przedstawia anioła siedzącego u wejścia do grobu i trzy Marie.
Kaplica Wniebowstąpienia − symboliczne stopy Chrystusa i grupa Apostołów z Matką Bożą.
Kaplica Zesłania Ducha Świętego − wzorująca na tradycyjnych przedstawieniach scena z Wieczernika. Duch Święty w postaci gołębicy.
Kaplica Wniebowzięcia NMP − rzeźba w majolice. Na ścianie w rysunku natynkowym: Pius XII, św. Bernard, św. Bonawentura, św. Antoni Padewski i św. Jan Ewangelista.
Kaplica Ukoronowania NMP − postać Maryi wysoko nad ziemią, aniołowie wkładają jej na głowę koronę.
↑Klasztor i Bazylika Braci Mniejszych. Panewniki: Instar-Geo, 2002, s. 14. ISBN 83-89070-70-7.
↑ abSyrach Janicki OFM: Droga Krzyżowa na Kalwarii Panewnickiej. Katowice: Rzymskokatolicka Parafia św. Ludwika IX Króla i Wniebowzięcia NMP, 2010, s. 5.
↑ abcdefStefan Gierlotka: Bazylika Ojców Franciszkanów św. Ludwika i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach-Panewnikach. Katowice: Śląsk, 2008, s. 143-151. ISBN 978-83-7164-531-0.
↑Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Wydawnictwo Naukowe "Śląsk", 2010, s. 290. ISBN 978-83-7164-636-2.
↑Amilcare Barbero (red.): Atlante dei Sacri Monti, Calvari e Complessi devozionali europei. Novara: Istituto Geografico DeAgostini, 2001, s. 172-174. (wł. • ang. • pol.).
↑Marcelin Pietryja. Nasza Panewnicka Kalwaria. „Głos Św. Ludwika. Miesięcznik Parafii Świętego Ludwika Króla w Panewnikach”. 1 (26), s. 15, styczeń 2005. Katowice. [dostęp 2023-10-14].
50°13′45″N 18°57′57″E/50,229167 18,965833
