Konrad Celtis
Fragment mapy Tabula Peutingeriana

Konrad Celtis, właściwie Konrad Pickel (Bickel), znany też jako Celtes, Conradus Protacius Johannis de Herbipoli, Protucius (Meissel), (ur. 1 lutego 1459 w Wipfeld pod Würzburgiem, zm. 4 lutego 1508 w Wiedniu) – niemiecki humanista, nauczyciel uniwersytecki, poeta i wydawca.

Życiorys

Urodzony w Wipfeld w Dolnej Frankonii, był synem chłopa Jana Pickla (Bickela). Celtis, w 1477 lub 1478, rozpoczął studia w Kolonii, a od 1484 u Rudolfa Agricoli i Dalbergów w Heidelbergu. Poznawał tam języki grecki i hebrajski, a wkrótce uzyskał magisterium. Przez pewien czas (1485-1487) dawał wykłady humanistyczne nt. Platona, Cycerona i Horacego w trakcie swoich podróży do Erfurtu, Rostocka i Lipska, gdzie organizował wystawienia dramatów antycznych oraz wydał dwie tragedie Seneki. Jego pierwsze dzieło nosiło tytuł Ars versificandi et carminum, ok. 1486, ("Sztuka pisania wierszy i pieśni"). W dalszej kolejności (1486-1487) podróżował z wykładami do Rzymu, Florencji, Bolonii i Wenecji. W Rzymie zapoznał się z Akademią Pomponiusza Leta, we Florencji pogłębił znajomość filozofii platońskiej i poznał Marsilio Ficina, w Bolonii - Beroalda starszego, a w Ferrarze - Guarina.

Gdy Celtis wrócił do Niemiec, w kwietniu 1487, cesarz Fryderyk III uwieńczył go wawrzynem poetyckim nadając mu miano poety laureata. W trakcie tej samej ceremonii w Norymberdze Celtisowi nadano stopień doktora. Następnie Celtis odbył podróż z wykładami po całym cesarstwie. W trakcie tej podróży, w 1488, trafił do Krakowa. Na tutejszym uniwersytecie, od półrocza letniego 1489, studiował matematykę i astronomię u Wojciecha Brudzewskiego oraz nauki przyrodnicze, prowadząc jednocześnie pozauniwersyteckie wykłady z retoryki i poetyki. W Krakowie też poznał i zaprzyjaźnił się z wieloma innymi humanistami, m.in.: Wawrzyńcem Korwinem i Kallimachem. Korespondował z Caritas Pirckheimer, którą nazwał nową Hrotsvithą[1]. Założył także humanistyczne towarzystwo kształcenia wzorowane na rzymskich akademiach. Krakowskie stowarzyszenie nosiło nazwę Sodalitas Litteraria Vistulana[2] ("Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie"), skupiające m.in.: Wojciecha z Brudzewa, Jana Sommerfelda starszego, Jana Ursinusa Bera i Wawrzyńca Korwina. W Krakowie wykształcił ostatecznie swój talent poetycki. Odznaczył się w polskim ruchu naukowo-literackim na przełomie XV/XVI w., szczególnie w rozwoju polskiej kultury humanistycznej.

W 1490 (lub 1491) ruszył w dalszą wędrówkę. Na Węgrzech ustanowił stowarzyszenie podobne do krakowskiego - Sodalitas Litterarum Hungaria ("Węgierskie Towarzystwo Literackie"). W trakcie podróży zatrzymał się jeszcze w Ratyzbonie, Pasawie i Norymberdze. W Heidelbergu ustanowił Sodalitas Litterarum Rhenana ("Nadreńskie Towarzystwo Literackie"). Dwa kolejne stowarzyszenia humanistyczne założył w Moguncji i Wiedniu. Później, w 1492, trafił do Lubeki i Ingolstadt. Gdy zaraza spustoszyła Ingolstadt (1497), Celtis przeniósł nauczanie do Heidelbergu. W tym momencie był już profesorem. W 1497 Celtes został wezwany do Wiednia przez cesarza Maksymiliana I, który nadał mu tytuł nauczyciela sztuki poezji i konwersacji wraz z pierwszym tego rodzaju imperatorskim Privilegium. W Wiedniu wykładał dzieła klasycznych pisarzy. W 1502 utworzył Collegium poetarum et mathematicorum - kolegium poetów i matematyków. Sześć lat później zmarł.

Nauki Konrada Celtisa nie uległy zapomnieniu, szczególnie jeśli chodzi o historię. Był pierwszym, który nauczał historii świata jako całości. Zaczął prace nad Germania Illustrata od Germania generalis oraz De rigine situ, moribus et institutis Norimbergae libellus ("Książka o strukturze, zwyczajach i instytucjach Norymbergi"). Odkrył i opublikował pisma Hrotsvithy z Gandersheim. Odkrył mapę dróg wojskowych Imperium Rzymskiego - Tabula Peutingeriana. Jako bibliotekarz cesarskiej biblioteki Maksymiliana I zgromadził liczne manuskrypty greckie i łacińskie.

Z przekonań był on bardziej swobodnie myślącym humanistą i większą wartość przykładał do wierzeń starożytnych pogan niż do ideałów chrześcijańskich. W poglądach filozoficznych skłaniał się ku neoplatonizmowi i panteizmowi. Dyskutował na ten temat gwałtownie ze swoim przyjacielem W. Pirkheimerem. W twórczości poetyckiej, która obejmuje głównie drobne utwory nawiązywał do wzorców antyku i włoskiego renesansu. Pisał elegie, epigramaty oraz ody. Wiele utworów zawiera reminiscencje z pobytu w Polsce, m.in. w "De navigatione sua Sarmatica" (1492) zawarł opis podróży Wisłą z Krakowa do morza.

Twórczość

Listy i materiały

Przypisy

  1. Jo Catling, A history of women's writing in Germany, Austria, and Switzerland, Cambridge: Cambridge University Press, 2000, ISBN 0-521-44482-9, OCLC 42004382 [dostęp 2021-10-24].
  2. Praca zbiorowa: Dynastie - Jagiellonowie. Wyd. I. Warszawa: AGORA S.A., 2010, s. 87. ISBN 978-83-268-0081-8.

Bibliografia

Literatura dodatkowa

Linki zewnętrzne