Dwuwagonowy skład 13N w al. „Solidarności” w Warszawie | |
Dane ogólne | |
Kraj produkcji | |
---|---|
Producent | |
Miejsce produkcji | |
Lata produkcji |
1959–1969 |
Dane techniczne | |
Liczba członów |
1 |
Długość |
13 390 mm |
Szerokość |
2400 mm |
Wysokość |
3060 mm |
Masa |
17 500 kg |
Rozstaw wózków |
1435 mm |
Rozstaw osi w wózkach |
1900 mm |
Układ osi |
Bo’Bo’ |
Moc silników |
4 × 41,5 kW |
Typ silników |
silniki prądu stałego |
Napięcie zasilania |
600 V |
Prędkość maksymalna |
68 km/h |
Wnętrze | |
Liczba miejsc siedzących |
13N: 21 |
Liczba miejsc ogółem |
13N: 115 |
Wysokość podłogi |
850 mm |
Konstal 13N – typ tramwaju wytwarzanego w latach 1959–1969 przez zakłady Konstal w Chorzowie. 13N to pierwszy polski tramwaj szybkobieżny. Wyprodukowano 836 sztuk.
Po zakończeniu II wojny światowej tabor polskich systemów tramwajowych wymagał odbudowy i modernizacji. W związku z tym w krótkim czasie uruchomiono produkcję tramwajów typu N i 4N, jednak były to tramwaje wolnobieżne, traktowane jedynie jako połowiczne rozwiązanie problemu. W 1948 r. Związek Przedsiębiorstw Komunikacyjnych rozpoczął prace związane ze stworzeniem koncepcji polskiego tramwaju szybkobieżnego. Miał on powstać w oparciu o używane tramwaje typu PCC ze Szwecji. Ten pomysł nie doczekał się jednak realizacji[3].
W 1955 r. MPK Warszawa zakupiło w czechosłowackich zakładach Tatra Smíchov dwa tramwaje typu Tatra T1 w celu skopiowania niektórych rozwiązań konstrukcyjnych[4]. Opracowano projekt tramwajów 11N dla Warszawy, który miał mieć aparaturę elektryczną z rozruchem automatycznym i 12N, który miał być jego uproszczoną wersją dla pozostałych miast w Polsce. Skonstruowanie prototypów było niemożliwe, ponieważ polski przemysł nie był w stanie wyprodukować w tym czasie nowoczesnej aparatury, a Tatra Smíchov nie wyraziła zgody na sprzedaż aparatury tramwajów T1[5][6].
W 1957 r. zakupiono w belgijskiej firmie ACEC 25 kompletów aparatury elektrycznej, a następnie z uwzględnieniem jej parametrów stworzono projekt tramwaju 13N[4][5].
W porównaniu z Tatrą T1 zastosowano inny rodzaj aparatury elektrycznej, pantograf nożycowy zamiast pałąkowego, okna z przesuwnymi lufcikami zamiast przesuwnych, zmieniono wygląd zderzaków i kasety kierunkowej. Najbardziej widoczną różnicą jest brak czerwonej, pięcioramiennej gwiazdy ponad kasetą.
13N to silnikowy wagon tramwajowy wywodzący się konstrukcyjnie od Tatry T1, która z kolei była oparta na amerykańskiej koncepcji PCC. Jest to więc jednokierunkowy, jednoczłonowy, czteroosiowy tramwaj z dwoma dwuosiowymi wózkami i podłogą na jednym poziomie. Wózki napędzane są czterema silnikami typu LTa-220; na każdą oś przypada jeden silnik[3]. Po prawej stronie nadwozia umieszczono troje czteroczęściowych drzwi harmonijkowych. Pierwotnie pierwsze i drugie drzwi służyły jako wyjściowe, a trzecie jako wejściowe.
Wewnątrz umieszczono tapicerowane siedzenia w układzie 1+1. Zimą przedział pasażerski ogrzewany jest ciepłym powietrzem wydzielanym przez silniki oraz rezystory rozruchowe, latem ogrzane powietrze kierowane jest na zewnątrz tramwaju. Oświetlenie przedziału pasażerskiego zasilane jest bezpośrednio z sieci trakcyjnej. W egzemplarzach prototypowych wnętrze oświetlały kinkiety, a w seryjnych szeregowo połączone plafoniery pracujące pod napięciem 127 V DC. Obwody niskonapięciowe zasila przetwornica wirowa napięciem 40 V DC[3].
Tramwaje 13N początkowo wyposażone były w nożycowe odbieraki prądu, które z czasem zastąpiono odbierakami OTK-1, oraz w wyposażenie elektryczne ACEC. Od 1964 r. zamiast rozrusznika bębnowego ACEC zaczęto montować polski odpowiednik GBT-374 produkcji Woltanu[5]. Motorniczy kieruje tramwajem za pomocą trzech pedałów nożnych – lewy jest czuwakiem, środkowy pełni funkcję hamulca, a prawy nastawnika jazdy. Na obu czołach tramwaju zamontowano gniazda sterowania wielokrotnego. Na przednim czele zlokalizowano jeden okrągły reflektor[3].
Oprócz podstawowej wersji 13N wyprodukowano także 3 składy 13NS+13NSD z rozrządem stycznikowym, przy czym wagony 13NSD były doczepami czynnymi, pozbawionymi stanowiska motorniczego. Wersją rozwojową miały być modele 14N i 14ND, ale powstały tylko prototypy przebudowane następnie na 13NS i 13NSD. Wykonano także prototypowy tramwaj przegubowy 15N[7] – od wozu 102Na odróżniała go m.in. konstrukcja przegubu (brezentowa tkanina) i nastawnik (w formie kierownicy).
Państwo | Miasto | Typ | Lata dostaw | Liczba | Numery taborowe | Uwagi | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Polska | Warszawa | 13N | 1959–1969 | 832 | 503 – prototyp | [1] | |
13NS | 1968 | 3 | 534, 536, 538 | w 1969 r. przebudowane na 13N | [2] | ||
13NSD | 1968 | 3 | 535, 537, 539 | w 1969 r. przebudowane na 13ND | [2] | ||
Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia | 13N | 4 | 125–128 | [8] | |||
14N | 1963, 1967 | 2 | 129, 140 | prototypy, po 1969 r. nr 140 przebudowano na 13NS | [8] | ||
14ND | 1967 | 1 | 141 | prototyp, po 1969 r. przebudowana na 13NSD | [8] | ||
Łączna liczba: | 845 |
Tramwaje 13N przeznaczone były dla Warszawy, ale 4 sztuki przebudowane na stycznikowe, identyczne z 13NS (jakkolwiek nigdy tego oznaczenia nie nosiły) otrzymał także GOP. Wozy prototypowe były testowane w Warszawie i Katowicach, tam jeździły także składy 14N+14ND i przegubowy 15N.
13N na przestrzeni lat poddawane były różnym modernizacjom. W Chorzowie do dziś pracuje jeden wóz techniczny przebudowany ze śląskiego 13NS, a Poznań posiadał w latach 1998–2011 jeden egzemplarz muzealny #115 wymieniony z Warszawą na wagon 102Na. Wagon poznański został w marcu 2008 odstawiony ze względu na zły stan techniczny, a w 2010 przekazany Szkole Aspirantów PSP jako treningowy[9].
W nocy z 31.12.2012 na 1.01.2013, na okolicznościowej linii 13N, oficjalnie zakończono eksploatację tramwajów typu 13N w Warszawie[10].
Pochodzenie | Numer taborowy | Obecny właściciel | Typ | Rok produkcji | Historyczny od roku | Uwagi | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Warszawa | 115 | Szkoła Aspirantów PSP w Poznaniu | 13N | 1965 | 1998 | Od 2010 jako obiekt ćwiczeniowy na poligonie strażackim w Luboniu, wcześniej jako historyczny w Poznaniu. | [11] |
407 | Tramwaje Warszawskie | 13N | 1967 | 2013 | [12] | ||
503 | Tramwaje Warszawskie | 13N | 1959 | 2013 | [13] | ||
534 | Tramwaje Warszawskie | 13NS | 1968 | 1996 | [14] | ||
535 | Tramwaje Warszawskie | 13N | 1968 | 2013 | [15] | ||
642 | Tramwaje Warszawskie | 13N | 1968 | 2012 | [16] | ||
795 | Tramwaje Warszawskie | 13N | 1969 | 1994 | [17] | ||
821+818 | Tramwaje Warszawskie | 13Nmod | 1969 | 2013 | [18] | ||
308 | Tramwaje Śląskie | 13N | 1967 | 2013 | [19] |