| |||||
Dewiza: (łac.) Deo Juvante (Z pomocą Boga) | |||||
Hymn: (Marsz Monako) | |||||
Konstytucja | |||||
---|---|---|---|---|---|
Język urzędowy | |||||
Stolica |
Monako | ||||
Ustrój polityczny | |||||
Typ państwa | |||||
Głowa państwa | |||||
Następca tronu | |||||
Szef rządu | |||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
Liczba ludności (2021) • całkowita • gęstość zaludnienia |
| ||||
PKB (2019) • całkowite • na osobę |
|||||
Waluta |
1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) | ||||
Niepodległość |
od Republiki Genui | ||||
Strefa czasowa | |||||
Kod ISO 3166 |
MC | ||||
Domena internetowa | |||||
Kod samochodowy |
MC | ||||
Kod samolotowy |
3A | ||||
Kod telefoniczny |
+377 | ||||
Monako (fr. i wł. Monaco, moneg. Mùnegu), oficjalnie Księstwo Monako (fr. Principauté de Monaco, wł. Principato di Monaco, moneg. Prinçipatu de Mùnegu) – miasto-państwo położone w Europie Południowej nad Morzem Śródziemnym w obrębie Riwiery Francuskiej.
Od 1866 jest w unii celnej z Francją, a od 1918 Francja uzyskała prawo do stacjonowania wojsk na terenie Monako i zatwierdzania zawieranych przez to państwo umów międzynarodowych[2]. Z tych powodów (szczególna więź z Republiką Francuską, która ogranicza jego suwerenność – podstawowy atrybut państwa) w prawie międzynarodowym Monako określa się raczej jako niesuwerenną organizację terytorialną niż państwo[3].
W Monako odbywa się znany doroczny wyścig samochodowy Grand Prix Monako Formuły 1, jeden z oryginalnych wyścigów Formuły 1. Na terenie księstwa jest także klub piłkarski AS Monaco FC grający w lidze francuskiej.
Monako jest chętnie odwiedzane przez turystów zwiedzających Lazurowe Wybrzeże. Wśród głównych atrakcji tego miasta-państwa najważniejsze są: Pałac Książęcy, stare miasto, katedra św. Mikołaja, Place du Casino wraz z kasynem, opera w Monte Carlo, ogrody tropikalne, ogrody japońskie i plaża Lavrotto[4].
Monako jest najmniejszym po Watykanie państwem świata. Monako to państwo-miasto w południowej Europie, nad Morzem Śródziemnym, na Wybrzeżu Lazurowym. Leży 18 km na wschód od francuskiej Nicei.
Monako, jak i całe Lazurowe Wybrzeże leży w strefie klimatu podzwrotnikowego o łagodnej śródziemnomorskiej odmianie. Zimy w księstwie są wilgotne i łagodne, zaś lata suche i ciepłe. Średnia temperatura zimą wynosi 8 °C, zaś latem od 23 do 26 °C. Średnia suma opadów wynosi od 600 do maksymalnie 800 mm, opady występują głównie jesienią i zimą. Latem deszcz prawie nie pada, a klimat kształtowany jest w głównej mierze przez masy powietrza zwrotnikowego.
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | 13,0 | 13,0 | 14,9 | 16,7 | 20,4 | 23,7 | 26,6 | 26,9 | 24,0 | 20,6 | 16,5 | 13,9 | 19,2 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | 10,2 | 10,2 | 12,0 | 13,8 | 17,5 | 20,9 | 23,8 | 24,2 | 21,1 | 17,9 | 13,8 | 11,2 | 16,4 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | 7,4 | 7,4 | 9,1 | 10,9 | 14,6 | 18,0 | 21,0 | 21,4 | 18,3 | 15,2 | 11,2 | 8,5 | 13,6 |
Opady [mm] | 67,7 | 48,4 | 41,2 | 71,3 | 49,0 | 32,6 | 13,7 | 26,5 | 72,5 | 129 | 103 | 88,8 | 744 |
Średnia liczba dni z opadami | 6,0 | 4,9 | 4,5 | 7,3 | 5,5 | 4,1 | 1,7 | 2,5 | 5,1 | 7,3 | 7,1 | 6,5 | 62,4 |
Średnie usłonecznienie [h] | 150 | 159 | 186 | 210 | 248 | 281 | 329 | 297 | 225 | 199 | 155 | 137 | 2575 |
Źródło: Météo-France[6], visitmonaco.com[7] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, wysokość 131 m n.p.m., pobliże morza, 1981-2010) |
Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rok |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
13,4 | 13,1 | 13,4 | 14,7 | 17,9 | 21,8 | 23,1 | 23,6 | 22,2 | 19,6 | 17,4 | 14,9 | 17,9 |
Monako stanowi przykład państwa, którego całe terytorium pokrywa infrastruktura miejska. To oznacza, że naturalna roślinność praktycznie nie istnieje, zajmując jedynie niewielkie skrawki w postaci roślinności twardolistnej, która stanowiła naturalną formację roślinną tego regionu. Powszechnie występują tu sadzone przez człowieka różne gatunki palm. Na skalistym klifie w zachodniej części księstwa znajduje się Jardin exotique de Monaco. Do zwierząt lądowych dziko żyjących w Monako należą sarna europejska, lis rudy i łasica pospolita[9].
Monako stanowi administracyjnie jedność (nie występują żadne jednostki administracyjne). Jednak do lat 90. kraj dzielił się na 4 dystrykty: Monaco-Ville, Monte Carlo, La Condamine i Fontvieille.
Księstwo Monako jest monarchią konstytucyjną. Stan taki rozpoczął się w 1911 roku, kiedy to przyjęto konstytucję tego państwa. Na jej mocy książę zachował pozycję głowy państwa, ale szereg uprawnień przeszło w ręce innych ciał i instytucji.
Książę jest samodzielnym władcą i głową państwa. Jak dotychczas, wszyscy książęta Monako pochodzili z dynastii Grimaldi. Od 2005 r. księciem jest Albert II.
Władza ustawodawcza dzielona jest pomiędzy księcia i Radę Narodową. Władca wnosi projekty ustaw, a Rada przyjmuje je lub odrzuca w drodze głosowania. Władza wykonawcza spoczywa niemal całkowicie w rękach księcia – Minister Stanu i Rada Rządowa są bezpośrednio odpowiedzialni przed księciem za kierunek podejmowanych działań. Również władza sądownicza jest częściowo zależna od księcia – sądy wydają wyroki w jego imieniu.
Rada Rządowa jest ciałem wspierającym księcia Monako w rządzeniu. Składa się z sześciu członków. Przewodniczącym Rady jest Minister Stanu, posiadający podobną pozycję jak we Francji premier, będący tak naprawdę „pierwszym pomiędzy równymi” (primus inter pares). W skład rady wchodzi także pięciu radców:
Rada Narodowa jest parlamentem Księstwa Monako. Składa się z jednej izby (unikameralizm). W jej skład wchodzi 24 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 5 lat. Książę może rozwiązać parlament w każdym momencie, co implikuje nowe wybory, które muszą odbyć się w przeciągu 3 miesięcy.
Rada spotyka się co najmniej dwa razy w roku w celu głosowania nad projektem budżetu i projektami aktów prawnych wniesionymi przez rząd księcia.
Partie polityczne w Księstwie Monako:
Ciało administracyjne składające się z 7 członków, zbierające się przynajmniej dwa razy do roku w celu doradzania księciu przy podejmowaniu decyzji w ważnych kwestiach wewnętrznych i międzynarodowych. Książę powołuje przewodniczącego rady i trzech innych członków, pozostała trójka wybierana jest przez monarchę spośród kandydatów wysuniętych przez Radę Narodową.
Książę musi skonsultować się z Radą Koronną przed podpisaniem umów międzynarodowych, rozwiązaniem Rady Narodowej, przyznaniem obywatelstwa i innymi ważnymi decyzjami.
Sądy w Monako obsadzane są przez księcia. Podobnie jest z Sądem Najwyższym (Tribunal Supreme), w którym sędziów mianuje monarcha, część spośród kandydatów przedstawionych przez Radę Narodową.
Ponieważ Księstwo Monako jest jednocześnie państwem i miastem, równolegle z instytucjami państwowymi funkcjonują instytucje miejskie o podobnych kompetencjach i zakresie działań. Przykładem tutaj może być Rada Komunalna – ciało odpowiedzialne za administrowanie czterema dzielnicami miasta. Składa się z 15 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na 4 lata, i burmistrza, wybieranego przez tę piętnastkę. Rada zbiera się co 3 miesiące.
Monako jako w pełni niepodległe oraz suwerenne państwo ma własną politykę zagraniczną. Jest mocno związane z Francją, z którą utrzymuje bliskie stosunki dyplomatyczne. Francja w 1919 roku wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego zobowiązała się do obrony suwerenności Monako oraz ochrony kraju przed agresją militarną. W zamian za ochronę Monako miało zagwarantować Francji strefę wpływów. Traktat z Wersalu został zreformowany podczas spotkań przedstawicieli obu krajów w roku 1945 oraz 1963.
W 2002 roku Monako podpisało z Francją nową umowę, która weszła w życie w 2005 roku. Umowa zawiera następujące gwarancje:
Monako jako kraj niezrzeszony w Unii Europejskiej, lecz mający szczególne stosunki z Francją ma prawo do stowarzyszenia z krajami wchodzącymi w skład UE oraz ma możliwość wprowadzenia euro jako waluty narodowej.
Monako jest pełnoprawnym członkiem ONZ, do której państwo wstąpiło w 1993 roku. 4 października 2004 roku dołączyło do Rady Europy. Monako jest również członkiem Interpolu oraz Międzynarodowej Organizacji Hydrograficznej, której siedziba znajduje się właśnie w Monako.
Monako ma 10 misji dyplomatycznych w Europie Zachodniej, ma stałego członka w Radzie Europy oraz ONZ. Państwo ma także 106 generalnych konsulatów w 45 państwach świata. 76 krajów ma swoje ambasady lub konsulaty na terenie Monako.
Spośród ponad 37 tysięcy mieszkańców jedynie 9160 (24,3%) stanowią Monegaskowie (obywatele księstwa); pozostali to migranci, głównie z Francji i Włoch. Jedynie 63,5% obywateli kraju urodziło się na jego terenie, 0,9% urodziło się poza jego granicami, 35,6% zostało naturalizowanych (w tym 19,1% na drodze małżeństwa z osobą posiadającą obywatelstwo Monako)[10]. Na terenie księstwa jest zatrudnionych blisko 51 tysięcy ludzi, więcej niż jego cała populacja. W sektorze prywatnym ponad 3/4 zatrudnionych (około 35 tys.) dojeżdża z terytorium Francji[11]. W usługach pracuje 75% ludności zawodowo czynnej, w przemyśle – 25%. Cała ludność mieszka w bardzo gęsto zaludnionym mieście – ok. 18 775 osób na km². Jest to największa gęstość zaludnienia w Europie i druga na świecie (po Makau). Wraz z sąsiadującymi miejscowościami po stronie francuskiej w zespole miejskim Monako-Mentona mieszka około 100 tysięcy ludzi.
Ludność Monako | |
---|---|
Liczba ludności | 38 350[12] |
Zagęszczenie ludności | 18 985 mk/km² |
Ludność według wieku[13] | |
0 – 14 lat | 12,75% |
15 – 64 lat | 63,57% |
ponad 64 lata | 23,68% |
Wiek (mediana) | |
W całej populacji | 45,4 lat |
Mężczyzn | 43,3 lat |
Kobiet | 47,3 lat |
Przyrost rzeczywisty | 0,40% |
Współczynnik urodzeń | 9,19 urodzeń/1000 mieszkańców |
Współczynnik zgonów | 12,91 zgonów/1000 mieszkańców |
Współczynnik migracji | 7,68 migrantów/1000 mieszkańców |
Ludność według płci | |
przy narodzeniu | 1,15 mężczyzn/kobietę |
poniżej 15 lat | 1,15 mężczyzn/kobietę |
15 – 64 lat | 0,97 mężczyzn/kobietę |
powyżej 64 lat | 0,69 mężczyzn/kobietę |
Umieralność noworodków | |
W całej populacji | 5,35 śmiertelnych/1000 żywych |
płci męskiej | 6,19 śmiertelnych/1000 żywych |
płci żeńskiej | 4,46 śmiertelnych/1000 żywych |
Oczekiwana długość życia | |
W całej populacji | 85,4 lat |
Mężczyzn | 82,7 lat |
Kobiet | 88,2 lat |
Rozrodczość | 2,5 urodzin/kobietę |
Narodowość | % całej populacji |
---|---|
Monegaskowie | 21,50% |
Francuzi | 28,24% |
Włosi | 18,57% |
Brytyjczycy | 7,51% |
Pozostali Europejczycy | 16,02%[a] |
Obywatele państw nieeuropejskich | 8,16%[b] |
Udział poszczególnych wyznań w populacji Monako (według Pew Research Center w 2010 r.)[14][15]:
Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca Monako wynosi ok. 70 tysięcy USD rocznie. Podstawą gospodarki są usługi, zwłaszcza bankowość, turystyka i handel nieruchomościami.
Przemysł Monako opiera się na produkcji żywności, przyrządów precyzyjnych, wyrobów farmaceutycznych, sprzedaży znaczków pocztowych i turystyce. Port jachtowy i kasyno w Monte Carlo są słynne na całym świecie. Monte Carlo jest ponadto ośrodkiem badań oceanograficznych. Monako jest siedzibą wielu firm zagranicznych i banków (z uwagi na korzystne przepisy podatkowe). Istnieje tu rozbudowana sieć hoteli. W 2000 w hotelach Monako nocowało 240 tysięcy turystów zagranicznych. Znaczne dochody przynosi kasyno gry w Monte Carlo oraz emisja znaczków pocztowych i pamiątkarstwo. W dzielnicy Fontvieille znajdują się nowoczesne zakłady przemysłu precyzyjnego, chemicznego (w tym farmaceutycznego), odzieżowego i jubilerskiego, ponadto funkcjonuje lądowisko dla śmigłowców, nowoczesny stadion, przystań jachtowa. Energia elektryczna w całości importowana jest z Francji. W pobliżu terytorium Monako przechodzą: linia kolejowa i autostrada Nicea – Genua. Transport wewnętrzny zapewniają samochody prywatne (676 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców). Monako łączy unia celna z Francją, która pośredniczy w całości wymiany handlowej księstwa. Monako uczestniczy w Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej.