![]() Olga Tokarczuk (2019) | |
Imię i nazwisko |
Olga Nawoja Tokarczuk |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
29 stycznia 1962 |
Narodowość |
polska |
Język | |
Alma Mater | |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
![]() | |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() | |
Nagrody | |
![]() Nagroda Literacka „Nike” (2008 i 2015) | |
Strona internetowa |
Olga Nawoja Tokarczuk[1] (ur. 29 stycznia 1962 w Sulechowie) – polska pisarka, eseistka, poetka i autorka scenariuszy, psycholożka, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2018[2], laureatka The Man Booker International Prize 2018 za powieść Bieguni[3] oraz dwukrotna laureatka Nagrody Literackiej „Nike” za powieści: Bieguni (2008)[4] i Księgi Jakubowe (2015)[5].
Córka nauczycieli – Wandy i Józefa Tokarczuków[6]. Ma siostrę Tatianę[7][8]. Urodziła się w Sulechowie[9], a wychowała w Klenicy[10], skąd przeniosła się z rodzicami do Kietrza[11]. Tam ukończyła Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida[12]. Jest absolwentką Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego[13]. W czasie studiów, jako wolontariuszka opiekowała się osobami z problemami psychicznymi[11]. Zainteresowała się również pracami Carla Junga, co wywarło wpływ na jej twórczość[14][15]. Po studiach pracowała jako psycholożka w poradni zdrowia psychicznego w Wałbrzychu[16].
Z pierwszego małżeństwa, zawartego w 1985, z wydawcą Romanem Fingasem ma syna, Zbyszka (ur. 1986)[7][17][18]. Jej obecnym mężem jest Grzegorz Zygadło[7]. Jest wegetarianką[7]. Mieszka we Wrocławiu i posiada dom w Krajanowie[10].
Zadebiutowała w 1979 na łamach pisma „Na przełaj”, gdzie pod pseudonimem „Natasza Borodin” opublikowała pierwsze opowiadania[11]. Jako powieściopisarka zadebiutowała w 1993 wydaną wówczas Podróżą ludzi Księgi[19]. Książka uzyskała nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek[20]. Publikowała m.in. w „Mandragorze”[21][22]. W latach 1997−2000 była stałą współpracowniczką czasopisma „Charaktery”, pisząc dlań eseje[23].
W 1995 ukazała się jej druga powieść, E.E. Książka opowiada o dojrzewaniu dziewczynki, która nagle uzyskuje zdolności parapsychiczne[24][25]. Dużym sukcesem Tokarczuk okazała się wydana w 1996 powieść Prawiek i inne czasy[26]. Rok 1997 przyniósł zbiór opowiadań zatytułowany Szafa[27], a w 1998 pisarka opublikowała powieść pt. Dom dzienny, dom nocny[27]. W 2004 ukazały się Ostatnie historie. Książka ta składa się z trzech oddzielnych opowieści o babce, matce i wnuczce, ukazanych w niezależnych od siebie czasie i przestrzeni[19].
Jest twórczynią opowiadania Bardo. Szopka, zawierającego opis ruchomej szopki z klasztoru redemptorystów w Bardzie[28].
W pierwszej połowie października 2007 ukazała się jej powieść Bieguni. Pracowała nad nią trzy lata. Wspomina, że większość notatek robiła w czasie podróży[29]. „Ale nie jest to książka o podróży. Nie ma w niej opisów zabytków i miejsc. Nie jest to dziennik podróży ani reportaż. Chciałam raczej przyjrzeć się temu, co to znaczy podróżować, poruszać się, przemieszczać. Jaki to ma sens? Co nam to daje? Co to znaczy” – napisała we wstępie[29]. Jak mówi, „pisanie powieści jest dla mnie przeniesionym w dojrzałość opowiadaniem sobie samemu bajek. Tak jak to robią dzieci, zanim zasną. Posługują się przy tym językiem z pogranicza snu i jawy, opisują i zmyślają”[30].
W rankingu tygodnika Wprost, obejmującym najlepiej zarabiających pisarzy w Polsce w 2019, zajęła 3. miejsce[31]. Do sierpnia 2020 była członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Polskich[32], następnie przystąpiła do stowarzyszenia Unia Literacka[33].
W latach 2019–2021 asystentką Olgi Tokarczuk była ukraińska poetka Iryna Wikyrczak[34], następnie asystentką została tłumaczka i dziennikarka Jana Karpienko[35][36].
Była współorganizatorką Festiwalu Opowiadania, podczas którego autorzy krótkich form literackich z Polski i zagranicy prezentują swoje utwory[16]. Prowadziła warsztaty prozatorskie w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie[37]. W 2008 prowadziła zajęcia z twórczego pisarstwa na Uniwersytecie Opolskim[38][39]. Była członkinią partii Zieloni 2004 i redakcji „Krytyki Politycznej”[40].
Od 2015 organizuje w Nowej Rudzie i okolicach Festiwal Góry Literatury przy współudziale Karola Maliszewskiego, Stowarzyszenia Kulturalnego „Góry Babel” oraz miasta i gminy Nowa Ruda[41]. W programie festiwalu znajdują się: akcje edukacyjne, debaty, koncerty, panele, pokazy, spotkania, Noworudzkie Spotkania z Poezją, warsztaty (filmowe, kulinarne i literackie) oraz wystawy[42].
2 grudnia 2019 we Wrocławiu zapowiedziała powołanie fundacji, z siedzibą w willi Tymoteusza Karpowicza przy ul. Krzyckiej 29, która za swoje cele obierze m.in. wspieranie i promocję polskiej kultury, w tym pisarzy i tłumaczy; działanie na rzecz praw człowieka, w tym przeciwdziałanie dyskryminacji i ograniczaniu swobód obywatelskich oraz ochronę środowiska, w tym walkę o prawa zwierząt. Pisarka na fundusz założycielski przekaże 350 tys. zł z nagrody Nobla. Fundacja ma być przestrzenią dla międzynarodowej rozmowy o możliwościach literatury w diagnozowaniu świata, w opisywaniu rzeczywistości, w której niebezpiecznie szybko narastają nastroje ksenofobiczne i nacjonalistyczne. Do jej rady powołani zostali Agnieszka Holland i Irek Grin, szef Wrocławskiego Domu Literatury[43].
W 2022 została ambasadorką Wrocławskiego Roku Dobrych Relacji, które odbyły się pod hasłem: „Wrocław miastem wolnym od samotności”[44]. W ten sposób zwrócono uwagę na narastający problem samotności wśród społeczeństwa. W gronie zaproszonych do tej akcji znaleźli się także: Anna Wyszkoni, Sara James, Sonia Bohosiewicz, Robert Makłowicz i Andrzej Piaseczny.
Jest feministką[10][14][45]. Wspiera działania na rzecz ochrony środowiska, praw zwierząt, równouprawnienia i społeczeństwa obywatelskiego. Jest członkinią Rady Fundacji im. Stefana Batorego[46]. Regularnie uczestniczy w paradach równości[10]. Deklaruje, że nie należy do Kościoła katolickiego[47].
W przemowie noblowskiej, Wikipedię, którą podziwia i wspiera, porównała z koncepcją pansofii Jana Amosa Komenskiego, czyli omniscjencji – wiedzy pełnej[48].
Jej działalność, poglądy oraz twórczość były kilkunastokrotnie obiektami krytyki ze strony niektórych mediów prawicowych i konserwatywnych, a także działaczy Prawa i Sprawiedliwości oraz Reduty Dobrego Imienia[49][50][51][52].
Tytuł | Wydawnictwo | Rok
publikacji |
Uwagi |
---|---|---|---|
Podróż ludzi księgi | Przedświt | 1993 | |
Wydawnictwo Literackie | 2019 | ||
E.E. | Instytut Wydawniczy | 1995 | |
Wydawnictwo Literackie | 2015, 2020 | ||
Prawiek i inne czasy | W.A.B. | 1996 | |
Wydawnictwo Literackie | 2015, 2020 | ||
Dom dzienny, dom nocny | Ruta | 1998 | |
Wydawnictwo Literackie | 2015, 2020 | ||
Anna In w grobowcach świata | Znak | 2006 | napisana w ramach międzynarodowej serii wydawniczej Mity[53] |
Wydawnictwo Literackie | 2015, 2020 | ||
Bieguni | Wydawnictwo Literackie | 2007, 2015, 2019 | |
Prowadź swój pług przez kości umarłych | Wydawnictwo Literackie | 2009, 2017 | |
Księgi Jakubowe | Wydawnictwo Literackie | 2014, 2021 | |
Empuzjon | Wydawnictwo Literackie | 2022 |
Tytuł | Wydawnictwo | Rok
publikacji |
Zawartość |
---|---|---|---|
Szafa | Ruta | 1997 |
|
Wydawnictwo Literackie | 2016, 2020 | ||
Opowieści wigilijne | Ruta | 2000 |
|
Gra na wielu bębenkach | Ruta | 2001 |
|
Wydawnictwo Literackie | 2015, 2020 | ||
Ostatnie historie | Wydawnictwo Literackie | 2004, 2015, 2020 |
|
Opowiadania bizarne | Wydawnictwo Literackie | 2018 |
|
Profesor Andrews w Warszawie. Wyspa | Wydawnictwo Literackie | 2018 |
|
Tytuł | Miejsce
publikacji |
Rok
publikacji |
---|---|---|
Grzech, o którym śnili prawosławni | Ex Libris 83[54] | 1995 |
Nowy Nurt 13[55] | 1995 | |
Obcy | Arkusz 1/1995[56] | 1995 |
Stronica Śnieżnicka 1/2000[57] | 2000 | |
Nasz dom na końcu i w środku świata[58] | Odra 3/1995 | 1995 |
Wielka podróż z Wałbrzycha do Warszawy w ważnych interesach (Opowiadanie znalezione w Skrzynce)[59] | Fraza 9/1995 | 1995 |
Von Magnus[60] | Fraza 27-28/2000 | 2000 |
Palec Stalina[61] | Kafka 3/2001 | 2001 |
Najbrzydsza Kobieta Świata | Studium 4/2001 | 2001 |
Przejście[62] | Pogranicza 5/2001 | 2001 |
Fryzjer[63] | Arkusz 6/2002 | 2002 |
Loteria[64] | Wysokie Obcasy 23 | 2002 |
Warszawa. Silnik diesla[65] | Pomosty 8/2003 | 2003 |
Rubież | antologia PL +50. Historie przyszłości, Wydawnictwo Literackie[66] | 2004 |
antologia NieObcy, Agora[67] | 2015 | |
Głosy, śmiechy, rozmowy | Lampa 3/2004[68] | 2004 |
antologia Spotkania z Jungiem, Eneteia[69] | 2007 | |
Notatki o Franku[70] | Twórczość 7/2006 | 2006 |
Psy kochane stają się bardzo „ludzkie”[71][72] | antologia O psach, kotach i aniołach, Wydawnictwo Literackie | 2006 |
Droga chlebowa[73] | Tygodnik Powszechny 51-52/2007 | 2007 |
Pomiędzy[74] | katalog Zuzanna Janin. All that music, Galeria Miejska Arsenał | 2009 |
Człowiek, który nie lubił swojej pracy[75] | antologia 1989. Dziesięć opowiadań o burzeniu murów, Hokus Pokus | 2009 |
Przetwory na życie (na niestrawność)[76] | 2011. Antologia współczesnych polskich opowiadań, Wydawnictwo Forma | 2011 |
Psiakrew[77] | antologia Zapomniane słowa, Wydawnictwo Czarne | 2014 |
Tytuł | Wydawnictwo/Miejsce publikacji | Rok
publikacji |
Uwagi |
---|---|---|---|
Miasto w lustrach | Okolice 10/1998 | 1989 | arkusz poetycki |
Lekcja pisania (praca zbiorowa)[78] | Wydawnictwo Czarne | 1998 | esej |
Skarb | Dialog 4/2000 | 2000 | scenariusz |
Lalka i perła | Wydawnictwo Literackie | 2001 | esej |
Moment niedźwiedzia[79] | Wydawnictwo Krytyki Politycznej | 2012 | zbiór esejów |
Zgubiona dusza[80] | Format | 2017 | książka słowno-obrazowa z ilustracjami Joanny Concejo |
Wielogłos o Zagładzie (praca zbiorowa)[81] | MOCAK | 2018 | odpowiedzi na 8 pytań dotyczących Holokaustu |
Nieswojość (praca zbiorowa)[82] | Wydawnictwo Warstwy | 2019 | esej Bezimienny krajobraz |
Czuły narrator[83] | Wydawnictwo Literackie | 2020 | zbiór esejów i wykładów, w tym mowa noblowska |
Erotica 2022 | Netflix | 2020 | scenariusz do segmentu Znikanie pani B. |
Pan Wyrazisty[84] | Format | 2023 | książka słowno-obrazowa z ilustracjami Joanny Concejo |
Tytuł | Autor | Wydawnictwo | Rok
publikacji |
Uwagi |
---|---|---|---|---|
Kontrapunkt: Rozmowy o książkach[85] | Przemysław Czapliński | Obserwator | 1999 | zapis rozmowy Chciałabym pilnować środka |
Historia literatury polskiej w rozmowach. XX-XXI wiek[86] | Stanisław Bereś | Wydawnictwo W.A.B. | 2002 | |
Rozmowy na nowy wiek II[87] | Katarzyna Janowska | Wydawnictwo Znak | 2002 | |
Próbka reprezentatywna[88] | Katarzyna Janowska
Piotr Mucharski |
Świat Książki | 2008 | |
Po co jest sztuka? Rozmowy z pisarzami cz. 1[89] | Tadeusz Nyczek | MOCAK | 2012 | |
Słowo i sens: Rozmowy Janiny Koźbiel[90] | Janina Koźbiel | Wydawnictwo JanKa | 2016 | |
Pod podszewką. Prawdziwy wizerunek pisarza[91][92] | Sywia Stano-Strzałkowska
Zofia Karaszewska |
Wydawnictwo Marginesy | 2018 | |
Rozmawiamy we wszystkich kierunkach[93] | praca zbiorowa | Klub Filmowy im. Jolanty Słobodzian | 2018 | zapis rozmowy Jedyny Żyd, który żył jak Pan (rozmawiali: Maja Garlińska i Mariusz Koryciński z Pawłem Maciejką, Adrianem Pankiem i Olgą Tokarczuk) |
Rozmowy o przyszłości. W którą stronę zmierza świat?[94] | Katarzyna Janowska | Wydawnictwo Mando | 2020 | |
Z niejednej półki. Wywiady[95] | Michał Nogaś | Agora | 2020 |
Według Instytutu Książki do października 2019 ukazały się 193 tłumaczenia książek Olgi Tokarczuk[96]. Następnych 12 pojawiło się pod koniec 2019 i w 2020, m.in. w Bułgarii, Egipcie, Izraelu, Korei Południowej, Serbii i na Ukrainie. 90 tłumaczy przełożyło jej książki na 37 języków, w tym na najczęściej używane na świecie, m.in.: angielski, arabski, chiński, hindi, hiszpański, japoński, niemiecki, perski, portugalski i rosyjski[97][98].
Na cześć pisarki nazwano również planetoidę (555468) Tokarczuk odkrytą 12 września 2013. Nazwę zatwierdzono 30 lipca 2021[157][158].