miasto i gmina | |||||
Panorama centrum miasta z osiedlem Konarskiego w tle | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Data założenia |
X w. | ||||
Prawa miejskie |
1303 (między 1945 a 1946 jako samodzielne miasto[1]) | ||||
Burmistrz | |||||
Powierzchnia |
15,88 km² | ||||
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 75 | ||||
Kod pocztowy |
59-900 do 59-903 | ||||
Tablice rejestracyjne |
DZG | ||||
Położenie na mapie powiatu zgorzeleckiego | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |||||
51°09′01″N 15°00′31″E/51,150278 15,008611 | |||||
TERC (TERYT) |
0225021 | ||||
SIMC |
0936546 | ||||
Urząd miejski ul. Domańskiego 759-900 Zgorzelec | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Zgorzelec (niem. ⓘGörlitz, grnłuż. Zhorjelc, dlnłuż. Zgórjelc, cz. Zhořelec) – miasto przygraniczne w województwie dolnośląskim, w polskiej części Górnych Łużyc, na prawym brzegu Nysy Łużyckiej, w Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim. Przed 1945 stanowiło prawobrzeżną część miasta Görlitz.
Zgorzelec jest siedzibą gminy wiejskiej Zgorzelec oraz powiatu zgorzeleckiego. Miasto należy do Związku Miast Polskich.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 29 313 mieszkańców[2] (150. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 1845,9 osób/1 km² (5. miejsce w województwie).
Barwy herbu i flagi Zgorzelca (niebiesko-żółte) są identyczne jak we fladze Górnych Łużyc, na terenie których Zgorzelec leży.
Według danych z 2002[3] Zgorzelec ma obszar 15,86 km² (1586 ha), w tym:
Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 15,88 km²[4]. Miasto stanowi 1,89% powierzchni powiatu.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.
Miasto położone jest w województwie dolnośląskim, w polskiej części historycznych Górnych Łużyc, na wschód od Nysy Łużyckiej, która przecina wschodnią krawędź granitowego masywu łużyckiego z przedgórzami pogranicza czesko-łużyckiego. Znajduje się na styku północnych terenów wrzosowisk i stawów Górnołużyckich i południowego Pogórza Łużyckiego. Na południe od płaskowyżu przełomu Nysy Łużyckiej do Nysy wpływa Czerwona Woda (niem. Rothwasser) . Na płaskowyżu nad Nysą znajduje się tzw. Lasek Myśliwski (niem. Jägerwäldchen).
Na północny wschód od miasta znajduje się tzw. Puszcza Zgorzelecka (niem. Görlitzer Heide), duży obszar leśny, który był własnością miasta do czasu podziału miasta w 1945 roku. Dzisiejszy obszar miejski Zgorzelca to około 209 mnpm., natomiast regionów nadbrzeżnych na Nysie jest około 175 mnpm . Najwyższym wzniesieniem jest Drewniak ( niem. Jäckelsberg, dawniej też Holzberg ) w południowej dzielnicy Ujazd o wysokości 225,3 mnpm, następnie Mojeska Góra (Długa Góra) na południowy wschód od cmentarza komunalnego na 224,7 mnpm. i Krucze Wzgórze (również Krucza Góra; niem. Rabenberg) w na Przedmieściu Nyskim (niem. Neissevorstadt) z 221,7 mnpm. Teren około 215 mnpm. - widok z tzw. Kamiennej Ambony (niem. Felsenkanzel) na przeciwległą winnicę (obecnie zarośniętą drzewami) oraz browar Landskronbrauerei i około 30 metrów poniżej Przełomowa Dolina Nysy Łużyckiej - teren na wysokości około 185 mnpm. z dawną wojskową szkołą pływania tzw. niem. Weinlache [5].
Obszar miejski położony jest w dużej mierze na szarogłazie łużyckim. Jedynie obszar na południe od mostu miejskiego znajduje się na granodiorycie łużyckim. Granica między dwoma warstwami skał biegnie mniej więcej od mostu granicznego (im. Jana Pawła II) przez ulicę Marszałka Józefa Piłsudskiego, dalej ulicami Ignacego Daszyńskiego i Bohaterów II Armii Wojska Polskiego.
Szarogłaz składa się z biotytu, szarego kwarcu i jasnego skalenia z warstwami drobnoziarnistego szarogłazu i gęstych łupków szarogłazowych. Na południe od wiaduktu (most kolejowy), na wysokości ujścia Czerwonej Wody, nastąpiło zwężenie doliny Nysy spowodowane twardymi brzegami z granodiorytu.[6]
Nazwa pochodzi od wyrazu gorzeć (psł. *gorěti). Określała ona miejsce wypalone, osadę powstałą na miejscu wypalonym. Dzisiejsza polska nazwa wzięła się od form łużyckich, tj. Zgórjelc i Zhorjelc. Formą zniemczoną jest Görlitz[7].
Nazwy pojawiające się w najstarszych dokumentach[8]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[28]:
inne zabytki:
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 15.0 | 15.5 | 20.4 | 28.0 | 30.4 | 34.5 | 36.0 | 35.9 | 28.6 | 25.3 | 17.4 | 13.3 | 36,0 |
Średnie temperatury w dzień [°C] | 1.4 | 2.7 | 7.4 | 13.3 | 18.6 | 21.2 | 23.3 | 23.2 | 18.3 | 12.9 | 6.4 | 2.7 | 12,6 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | -1.1 | -0.3 | 3.5 | 8.2 | 13.2 | 16.0 | 17.9 | 17.6 | 13.4 | 8.9 | 3.7 | 0.4 | 8,4 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | -3.7 | -3.3 | 0.0 | 3.3 | 7.6 | 10.8 | 12.6 | 12.3 | 9.1 | 5.2 | 1.2 | -2.0 | 4,4 |
Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -25.9 | -23.4 | -14.3 | -7.6 | -2.6 | 1.3 | 5.3 | 4.0 | 0.4 | -6.3 | -12.9 | -22.8 | −25,9 |
Opady [mm] | 48 | 38 | 47 | 40 | 55 | 68 | 91 | 79 | 54 | 40 | 49 | 52 | 661 |
Średnia liczba dni z opadami | 12 | 10 | 11 | 8 | 10 | 12 | 12 | 11 | 9 | 8 | 10 | 12 | 125 |
Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979–2013[29] |
Dane z 30 czerwca 2010[30]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 31 684 | 100 | 16 776 | 52,9 | 14 908 | 47,1 |
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
1995,2 | 1056,4 | 938,8 |
Piramida wieku mieszkańców Zgorzelca w 2014[31].
Liczba | Udział | |
---|---|---|
Polacy
(Bez innych identyfikacji) |
29 280 | 97,71% |
Inna niż polska | 686 | 2,29% |
Niemcy | 262 | 0,91% |
Ukraińcy | 60 | 0,20% |
Grecy | 55 | 0,18% |
Białorusini | 27 | 0,09% |
Anglicy | 24 | 0,08% |
pozostali | 258 | 0,86% |
Ludność ogółem | 29,966 | 100% |
Przez Zgorzelec przebiegają następujące drogi:
Droga | Trasa | Trasa przez Zgorzelec | uwagi |
---|---|---|---|
A4E40 | (Drezno) Jędrzychowice – Krzyżowa – Krzywa – Chojnów – Legnica – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Jarosław – Przemyśl – Korczowa – granica państwa (Lwów) | – | Na północ od miasta. |
30 | 94 Zgorzelec – Lubań – Gryfów Śląski – Jelenia Góra 3E65 | – | |
94 | 30 Zgorzelec – Bolesławiec – Krzywa – Chojnów – Legnica – Środa Śląska – Wrocław – Oława – Brzeg – Opole – Strzelce Opolskie – Bytom – Będzin – Olkusz – Kraków – Bochnia – Tarnów – Dębica – Rzeszów – Łańcut – Przeworsk – Jarosław – Radymno – Korczowa | – | Na odcinku Zgorzelec – Krzywa była to trasa międzynarodowa T22 w latach 70. i 80. XX wieku[33]. W latach 1985–2008 oznaczana jako 4E40 . |
351 | 296 Jagodzin – Pieńsk – Zgorzelec – Jędrzychowice 94 | Henrykowska – Bolesławiecka | |
352 | 30 Zgorzelec – Bogatynia – (Frýdlant) | – |
Dawniej przez Zgorzelec przebiegała 317.
Na terenie miasta znajdują się 3 wiadukty kolejowe oraz jeden drogowy.
Na terenie zamkniętego dworca kolejowego Zgorzelec Miasto ma się rozpocząć inwestycja "Metro Park". Budowa obiektu przewiduje wybudowanie przystanków autobusowych oraz kasy biletowej dla autobusów oraz pociągów[34].
Miasto posiada jedną linię autobusową nr „50” obsługiwaną przez firmę ASTEL (nr 1, nr 2S i nr 3)[39]. Dawniej miasto posiadało sieć tramwajową.
W 2013 przy ul. Lubańskiej oddano do użytku sanitarne lądowisko.
Placówka | Adres |
---|---|
Przedszkole Publiczne nr 2 | ul. Kościuszki 1 |
Przedszkole Publiczne nr 8 z Oddziałami Integracyjnymi | ul. św. Jana 21[40] |
Przedszkole Publiczne nr 9 | ul. Powstańców śl. 62 |
Przedszkole Publiczne nr 12 | ul. Wyspiańskiego 9a |
Szkoła Podstawowa „Tęcza” – oddział przedszkolny | ul. boh. II AWP 16 |
Przedszkole Niepubliczne nr 1 „Zaczarowany Domek” | ul. Staszica 19 |
Przedszkole Niepubliczne nr 2 | ul. Brzozowa 1 |
Przedszkole Niepubliczne nr 3 „Pajacyk” | ul. Tuwima 2a[41] |
Przedszkole Niepubliczne nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi | ul. Wolności 8 i ul. Broniewskiego 27a[42] |
Punkt Przedszkolny „Wyspa Skarbów” | ul. Żeromskiego 24 |
Punkt Przedszkolny „Raj Malucha” | ul. Iwaszkiewicza 24 b/2 |
Punkt Przedszkolny „Baby City” | ul. Wolności 10 |
Punkt Przedszkolny „Chatka Puchatka” | ul. Francuska 39 |
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jarosława Iwaszkiewicza (z Oddziałami Integracyjnymi) | ul. Reymonta 16[43] |
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Janusza Korczaka | ul. Armii Krajowej 10a[44] |
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Marii Skłodowskiej Curie | ul. Prusa 17 |
Szkoła Podstawowa-Tęcza | ul. boh. II AWP 16[45] |
Prywatna Szkoła Podstawowa „Prymus” | ul. Wolności 8 |
Gimnazjum nr 1 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Bolesława Chrobrego | ul. Kościuszki 68[46] |
Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi i Oddziałami Dwujęzycznymi im. Jana Pawła II | ul. Orzeszkowej 60[47] |
Niepubliczne Gimnazjum Łużyckie z Oddziałami Dwujęzycznymi | ul. Partyzantów 4 |
Europejskie Gimnazjum w Zgorzelcu | ul. Boh. II AWP 16 |
Szkoła Podstawowa COGITO | ul. Piłsudskiego 1[48] |
Liceum Ogólnokształcące COGITO | ul. Piłsudskiego 1 |
Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych im. Emilii Plater w Zgorzelcu | ul. Francuska 6[49] |
Zespół Szkół Zawodowych i Licealnych im. Górników i Energetyków Turowa | ul. Powstańców Śląskich 1[50] |
LO im. Braci Śniadeckich | ul. Partyzantów 4[51] |
W latach 90. istniało również Radio Frem (90.6 fm) oraz Zgorzelecka Telewizja Lokalna (ZTL)[potrzebny przypis].
Media regionalne o charakterze ponadmiejskim poruszające problemy miasta Zgorzelca:
Przez miasto przebiega Dolnośląska Droga św. Jakuba odcinek szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii.
Na terenie miasta funkcjonują następujące związki wyznaniowe:
Miasta i gminy partnerskie[70]: