![]() | |||||
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek |
olsza szara | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Alnus incana (L.) Moench Methodus 424 1794[3] | |||||
| |||||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||||
![]() | |||||
Zasięg | |||||
![]() Zasięg w Europie |
Olsza szara (Alnus incana (L.) Moench) – gatunek rośliny należący do rodziny brzozowatych (Betulaceae A. Gray)[3]. Występuje naturalnie na obszarze niemal całej Europy, na Kaukazie, w zachodniej Syberii oraz Ameryce Północnej[5]. W Polsce olsza szara występuje przede wszystkim w dolinach górskich oraz na nizinach przy brzegach rzek[6]. Jako roślina pionierska i bardzo odporna na zanieczyszczenie powietrza uważana jest za doskonały gatunek do rekultywacji nieużytków poprzemysłowych[7]. Dzięki symbiozie z bakteriami wiąże azot atmosferyczny do gleby, a rozwinięty system korzeniowy umacnia brzegi rzek i skarpy[8].
Gatunek ten rośnie naturalnie na obszarze niemal całej Europy, na Kaukazie, w zachodniej Syberii oraz Ameryce Północnej[5]. Jej zasięg na północ sięga do około 70° szerokości geograficznej – został zaobserwowany nawet na skraju tundry[6]. W Europie i Azji występują podgatunek nominatywny oraz podgatunek A. incana subsp. kolaensis[9][10], natomiast w Ameryce Północnej podgatunki A. incana subsp. rugosa i A. incana subsp. tenuifolia[11][12]. Olsza szara został zarejestrowana w takich państwach jak Francja, Włochy, Szwajcaria, Austria, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Albania, Macedonia, Bułgaria, Rumunia, Ukraina, Rosja, Gruzja, Azerbejdżan, Armenia, Turcja, Kanada oraz Stany Zjednoczone[5], a według innych źródeł jest spotykana także w Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Danii, Holandii, Belgii, Luksemburgu, Grecji, Mołdawii, na Białorusi, Litwie, Łotwie oraz w Estonii[13].
W Polsce naturalne występowanie olszy szarej charakteryzuje wyraźna dysjunkcja zasięgu. Gatunek ten występuje przede wszystkim w dolinach górskich i podgórskich (częściej w Karpatach, rzadziej w Sudetach)[6] oraz w Polsce północno-wschodniej. Na nizinach spotykany jest przy brzegach rzek spływających z gór, dzięki unoszeniu nasion przez wodę.[14] Dlatego spotkamy go w dolinach Wisły i Odry, zaś jedynie wyjątkowo w dolinach tych ich dopływów, które nie spływają z gór (Bug, Warta, Noteć i in.). W Rosji gatunek ten rośnie w jej europejskich części, zachodniej Syberii, na Kaukazie Północnym oraz w Dagestanie[5]. We Włoszech został odnotowany w regionach Dolina Aosty, Emilia-Romania, Friuli-Wenecja Julijska, Lacjum, Liguria, Lombardia, Marche, Piemont, Sardynia, Toskania, Trydent-Górna Adyga i Wenecja Euganejska[13]. We Francji występuje powszechnie w górach Jura i Alpach oraz w Alzacji[8], jednak został zaobserwowany w takich departamentach jak Finistère, Calvados, Orne, Manche, Eure-et-Loir, Sekwana i Marna, Yvelines, Essonne, Hauts-de-Seine, Sekwana-Saint-Denis, Dolina Oise, Somma, Sekwana Nadmorska, Nord, Oise, Pas-de-Calais, Aisne, Ardeny, Marna, Meurthe i Mozela, Dolny Ren, Górny Ren, Górna Marna, Górna Saona, Wogezy, Yonne, Territoire de Belfort, Côte-d’Or, Doubs, Nièvre, Jura, Saona i Loara, Creuse, Pireneje Wysokie, Aveyron, Cantal, Ain, Rodan, Isère, Sabaudia, Górna Sabaudia, Ardèche, Drôme, Alpy Górnej Prowansji, Alpy Wysokie, Alpy Nadmorskie, Delta Rodanu, Var i Vaucluse[15], a według innych źródeł także w departamentach Loara, Górna Loara, Ariège, Pireneje Wschodnie, Żyronda, Cher, Indre i Loara, Maine i Loara, Loiret, Eure, Aube, Moza oraz Mozela[16]. Ponadto rośnie na francuskim archipelagu Saint-Pierre i Miquelon w Ameryce Północnej[17]. W Kanadzie został zarejestrowany we wszystkich prowincjach i terytoriach oprócz Nunavut. W Stanach Zjednoczonych jest spotykany na Alasce, w stanie Waszyngton, Oregonie, Kalifornii, Nevadzie, Arizonie, Nowym Meksyku, Kolorado, Utah, Wyoming, Idaho, Montanie, Dakocie Północnej, Minnesocie, Iowa, Wisconsin, Michigan, Illinois, Indianie, Ohio, Wirginii Zachodniej, Wirginii, Maryland, Pensylwanii, Rhode Island, New Jersey, stanie Nowy Jork, Massachusetts, Connecticut, New Hampshire, Vermont oraz Maine[5][18].
Rośnie na brzegach rzek, na terenach wilgotnych, bogatych w składniki odżywcze. W górach Kaukaz występuje do wysokości 1000 m n.p.m.[7], we Włoszech do 1300 m n.p.m.[13], a we Francji do 1500 m n.p.m.[8] Preferuje stanowiska w półcieniu lub w całkowitym zacienieniu[20]. Najlepiej rośnie na podłożu o obojętnym jak i lekko zasadowym odczynie (od 6,8 do 7,2 w skali pH)[17] (w przeciwieństwie do olszy czarnej (Alnus glutinosa), która unika gleb wapiennych)[8]. Występuje od 2 do 6 strefy mrozoodporności[20]. Charakteryzuje się silnym wzrostem[7]. Jak na drzewo jest gatunkiem krótko żyjącym – rzadko żyje dłużej niż 40 lat[17]. Roślina jednopienna[7]. Kwitnie od lutego do marca[20], a według innych źródeł od marca do kwietnia[8]. Jest rośliną wiatropylną[20].
Roślina znosi klimat morski[20]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Alno-Ulmion, Ass. Alnetum incanae[21].
Potrafi wiązać azot atmosferyczny dzięki symbiozie z bakteriami, udostępniając go później innym roślinom. Także liście, bogate w azot, po opadnięciu poprawiają jakość gleby. Dzięki rozwiniętemu systemowi korzeniowemu wzmacnia brzegi rzek i skarpy. Jej drewno po ścięciu nie zmienia barwy na czerwonopomarańczową jak ma to miejsce u olszy czarnej[8].
Na glebach żyznych i wilgotnych tworzy zwarte zarośla i wyrasta w drzewa, na glebach suchych i ubogich zawsze pozostaje krzewem dającym dużo odrośli korzeniowych. W górach sięga zazwyczaj po regiel dolny, najwyżej po 1281 m n.p.m. Megafanerofit. Liczba chromosomów 2n = 28[potrzebny przypis].
Gatunek zróżnicowany na cztery podgatunki[3]:
Kiełkuje większość świeżych nasion tego gatunku bez wstępnej obróbki. Jeśli nasiona są wysuszone, konieczna jest wilgotno-chłodna stratyfikacja w temperaturze 5 °C (41 °F) przez 180 dni[17].