Pasja (łac. passio – cierpienie, męka) – fragmenty Ewangelii opowiadające o męce Pańskiej – ostatnich 12 godzinach życia Jezusa Chrystusa, od pojmania w Ogrójcu do śmierci na krzyżu na wzgórzu zwanym Golgota.

Jej rozpamiętywanie stanowi treść nabożeństw Drogi krzyżowej i Gorzkich żali oraz liturgia Wielkiego Tygodnia zapoczątkowana jeszcze liturgią Niedzieli Palmowej.

W średniowieczu powstawały liczne dzieła związane z pasją, wtedy narodził się też kanon muzyki liturgicznej zwany pasją, któremu następnie towarzyszyły również teksty i rzeźby (np. Pietà), opisujące lub zawierające elementy oparte na poszczególnych epizodach Nowego Testamentu, szczególnie Ewangelii.

Chronologia Pasji według Ewangelii

• Jezus kończy modlitwę w Ogrójcu.
• Pocałunek Judasza.
• Zgraja z mieczami rzuca się na Jezusa.
• Św. Piotr odcina ucho jednemu ze sług arcykapłanów, Malchosowi.
• Pojmanie Jezusa.
• Uczniowie Jezusa uciekają.
• Za Jezusem idzie „pewien młodzieniec” (utożsamiany ze św. Markiem Ewangelistą, „odziany prześcieradłem na gołym ciele. Chcieli go chwycić, lecz on zostawił prześcieradło i nago uciekł od nich” (Mk 14,51-52).
• W nocy ludzie pilnujący Jezusa wyszydzali Go (por. Łk 22,63-65).
• Zaprowadzenie Jezusa do Annasza, arcykapłana, cieszącego się powagą wśród ludu.
• Annasz pyta Jezusa o jego naukę. Jeden ze sług Annasza policzkuje Jezusa.
• Annasz odsyła Jezusa do arcykapłana Kajfasza, swojego zięcia
• Fałszywe świadectwa przeciw Jezusowi (por. Mk 14,55-59).
• Zaparcie się Piotra.
• Kajfasz odsyła Jezusa do pałacu Poncjusza Piłata (zwanego w Ewangeliach pretorium).
• Judasz opamiętał się i przyznał do grzechu. Poszedł oddać srebrniki. Potem z rozpaczy powiesił się (por. Mt 27,3-10).
• Piłat pyta Żydów o winę Jezusa.
• Piłat sugeruje Żydom, by sami osądzili Jezusa. Oni jednak odrzekli, że sami nie mogą nikogo zabić.
• Piłat przepytuje Jezusa, czy jest królem. Jezus przyznaje, że jest królem.
• Piłat oznajmia Żydom, że Jezus jest niewinny.
• Piłat dowiedział się, że Jezus jest Galilejczykiem, dlatego kieruje go do Heroda, „który w tych dniach również przebywał w Jerozolimie” (Łk 23,7).
• Herod ucieszył się widząc Jezusa, „od dawna bowiem chciał Go ujrzeć, ponieważ słyszał o Nim i spodziewał się, że zobaczy jaki znak, zdziałany przez Niego” (Łk 23,8).
• Jezus nic nie odpowiada na pytania Heroda.
• Herod każe ubrać Jezusa w purpurowy płaszcz i odesłać z powrotem do Piłata.
• Piłat pyta Żydów, czy z okazji Paschy ma uwolnić Jezusa czy Barabasza. Żydzi proszą o uwolnienie Barabasza.
• Biczowanie i ukoronowanie cierniem Jezusa.

• Piłat pokazuje umęczonego Jezusa Żydom (Ecce Homo).
• Piłat dalej chciał uwolnić Jezusa.
• Żydzi zagrozili Piłatowi: «Jeżeli Go uwolnisz, nie jesteś przyjacielem Cezara. Każdy, kto się czyni królem, sprzeciwia się Cezarowi».
• Piłat usiadł na Lithostrotos.
• Około południa, wobec uporczywych nalegań Żydów Piłat skazał Jezusa na śmierć.
• Jezus wziął krzyż na Golgotę.

• Żołnierze zmuszają Szymona z Cyreny, by pomógł Jezusowi nieść krzyż.
• Jezus pociesza płaczące niewiasty (por. Łk 23,27-31).
• Ukrzyżowanie Jezusa, wraz z dwoma złoczyńcami.
• Zmrok opanował ziemię. (por. Mt 27,45)
• Jezus został poczęstowany winem z goryczą (mirrą), ale nie chciał pić (por. Mt 27,33-34).
• Piłat na krzyżu kazał zawiesić przyczynę skazania: INRI.
• Żołnierze podzielili szaty Jezusa między siebie.
• Jezus jest lżony przez przechodzących ludzi i złoczyńców na krzyżu.
• Jezus obiecuje raj dobremu łotrowi (por. Łk 23,39-43).
• Testament z krzyża – „Niewiasto, oto syn Twój. Następnie rzekł do ucznia: Oto Matka twoja.”
• Jezus skosztował octu z hizopu.
• Jezus zawołał: «Eli, Eli, lema sabachthani?» (patrz: słowa Jezusa na krzyżu).
• Jezus woła: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego”.
• Jezus umiera.
• „A oto zasłona przybytku rozdarła się na dwoje z góry na dół; ziemia zadrżała i skały zaczęły pękać” (por. Mt 27,51).
• Nawrócenie się jednego z setników.
• Przebicie włócznią boku Jezusa.
• Wieczorem Józef z Arymatei, członek Sanhedrynu, poprosił Piłata o ciało Jezusa.
• Józef z Arymatei i Nikodem zabierają ciało Jezusa i owijają je w czyste płótno.
• Józef i Nikodem chowają ciało Jezusa w grobie.
• Józef zatoczył przed grobem duży kamień.
• Arcykapłani poprosili Piłata, by zabezpieczył grób i ustawił straż.
• Piłat zgodził się.
• Arcykapłani poszli i zabezpieczyli grób opieczętowując kamień i stawiając straż (por. Mt 27,66).

Opracowania muzyczne Pasji

Pasja według św. Jana

• Cypriano de Rore – Passio Domini Nostri Jesu Christi Secundum Johannem
• Leonhard Lechner – Johannes-Passion (1594)
• Heinrich Schütz – Pasja według św. Jana, SWV 481
• Alessandro Scarlatti – Domini Nostri Jesu Christi secundum Ioannem (1679)
• Georg Friedrich Händel – Pasja według św. Jana (1704)
• Johann Sebastian Bach – Pasja według św. Jana (BWV 245) Wersja I (1724), Wersja II (1725), Wersja III (1728/30?), Wersja IV (1749)
• Gottfried August Homilius – Pasja według św. Jana, HoWV I.4

Pasja według św. Łukasza

• Heinrich Schütz – Pasja według św. Łukasz, SWV 480
• Reinhard Keiser – Pasja według św. Łukasza (zachowane fragmenty)
• Jan Sebastian Bach – Pasja według św. Łukasza (BWV 246)
• Krzysztof Penderecki – Pasja według św. Łukasza

Pasja według św. Mateusza

• Heinrich Schütz – Pasja według św. Matusza, SWV 479 (1666)
• Jan Sebastian Bach – Pasja według św. Mateusza (BWV 244)
• Georg Philipp Telemann – Matthäus Passion (1746)
• Hilarion Alfiejew – Pasja według św. Mateusza

Pasja według św. Marka

• Reinhard Keiser – Passio secundum Marcum (Markuspassion) (Hamburg, 1717)
• Jan Sebastian Bach – Pasja według św. Marka (BWV 247)
• Paweł Mykietyn – Pasja według św. Marka

Pasja z librettem Bartholda Heinricha Brockesa

• Georg Friedrich Händel – Brockes-Passion (HWV 48)
• Johann Mattheson – Brockes-Passion
• Georg Philipp Telemann – Brockes-Passion (1716, wersja zrewidowana 1722)
• Reinhard Keiser – Brockes-Passion
• Johann Friedrich Fasch – Brockes-Passion
• Gottfried Heinrich Stölzel – Brockes-Passion

Muzyka pasyjna

• Reinhard Keiser:
  • Der blutige und sterbende Jesus (Unendlich preist das Harze) (tekst Ch.F. Hunold-Menantes, Hamburg, Wielki Tydzień, 1704)
  • Tranen unter dem Kreuze Jesu (Ein Lammlein geht und tragt die Schuld) (tekst J.U. von König, Hamburg, 30 marca 1711)
  • Der zum Tode verurtheilte und gecreutzigte Jesus (tekst J.U. von König, Hamburg, 1715)
  • Die über Triumph ihres Heylandes Jesu jubilirende gläubige Seele (Hamburg, 2 listopada 1717) – dzieło zaginęło
  • Die durch Grossmuth und Glauben triumphirende Unschuld oder Der siegende David (tekst J.U. von König, Hamburg, 9 września 1721)
• Johann Mattheson:
  • Das Lied des Lammes (tekst Postel, Hamburg, 1723)

Pasja w literaturze

Męka i śmierć Jezusa jest też tematem literatury pięknej. Przykładem utworu podejmującego tę kwestię jest kunsztowny Sonet na całą Mękę Pańską^[1] barokowego polskiego poety Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Angielski poeta metafizyczny John Donne napisał wiersz Crucifying^[2].

Pasja w filmie

W 2004 miała miejsce premiera filmu Pasja w reżyserii Mela Gibsona, w którym rolę Jezusa zagrał James Caviezel. Scenariusz powstał na podstawie objawień prywatnych niemieckiej mistyczki bł. Anny Katarzyny Emmerich.

Zobacz też

• Misterium męki Pańskiej
• Pasjonał
• Pasja w muzyce
• Proces Jezusa
• Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa