Plejstocen (z gr.πλεῖστος 'większość' i καινός 'nowy')
w sensie geochronologicznym: starsza epoka czwartorzędu, trwająca ponad 2,5 miliona lat (od 2,58 mln do 11,7 tys. lat b2k). Plejstocen jest młodszy od pliocenu, a starszy od holocenu. Dzieli się na cztery wieki: gelas, kalabr (wczesny plejstocen), chiban (środkowy plejstocen) i późny plejstocen.
w sensie chronostratygraficznym: dolny oddziałczwartorzędu. Dzieli się na cztery piętra: gelas, kalabr (dolny plejstocen), chiban (środkowy plejstocen) i górny plejstocen. We wcześniejszych podziałach gelas zaliczany był do pliocenu.
Za koniec plejstocenu uważany jest schyłek ostatniego zlodowacenia (północnopolskiego), a także koniec paleolitu.
Klimat plejstocenu ulegał cyklicznym wahaniom, wielokrotnie po fali zimna (glacjał) następowało ocieplenie (interglacjał). Najważniejsze glacjały i interglacjały wydzielane w obrębie plejstocenu w Europie (w tysiącach lat) to:[1]
Plejstoceńskie osady lądowe to przede wszystkim osady rzeczne (aluwia), jeziorne, stokowe i lessowe. Tego wieku są także duże ilości materiału transportowanego przez przemieszczające się (transgredujące) lodowce i lądolody. Rzadziej spotykane są osady jaskiniowe, trawertynowe i wulkaniczne (lawy, popioły). W obrębie akwenów morskich, osady plejstoceńskie występują głównie jako warstwy stropowe płytkich basenów, głównie (ale z ważnymi wyjątkami) na obszarach w odległości kilkudziesięciu kilometrów od współczesnego brzegu. W kilku obszarach aktywnych geologicznie, takich jak wybrzeże południowej Kalifornii, plejstoceńskie złoża morskie można znaleźć na wysokości kilkuset metrów.
Koniec plejstocenu to również era wymierania megafauny i eksplozji demograficznej człowieka w późnym paleolicie. Wymieranie megafauny w Ameryce Północnej mogło być spowodowane konkurencją między lokalnymi roślinożercami a bizonami przybyłymi z Eurazji[3].
W okresu plejstocenu Homo habilis osiąga poziom, który w antropologii i paleoantropologii określa się mianem paleolitu. Część tzw. starszego paleolitu (czyli dolnego) (od. ok. 2 mln lat temu do 120 tys. lat temu) przypada na najdawniejszy okres plejstocenu, środkowy paleolit trwa do 40 tys. lat temu, a tzw. młodszy (czyli górny) przypada na okres od 40 do 10 tys. lat temu.
↑Ostateczne cofnięcie (stopnienie) lodowca następowało stopniowo na różnych terenach: wcześniej na południu, później na północy Europy oraz Ameryki i w górach. Niezależnie od tego przyjęta jest jedna granica plejstocen/holocen, czyli w poszczególnych rejonach wycofał się on jeszcze w plejstocenie (np. w Polsce ok. 13,8 tys. 14C lat BP - faza Gardna) lub już w holocenie (np. Skandynawia uwolniła się od lodu we wczesnym holocenie ok. 8 tys. lat BP).
↑Rebacca Coffey. Bizony kontra mamuty. „Świat Nauki”. nr 4 (236), s. 7, kwiecień 2011. ISSN0867-6380.
Poziomo zaznaczono ery; W lewych kolumnach znajdują się okresy; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki