Royal Australian Air Force
Godło
Flaga RAAFu
Państwo

 Australia

Siły zbrojne

Australian Defence Force

Nazwa skrócona

RAAF

Data utworzenia

31 marca 1921

Znak rozpoznawczy

Motto

Per Ardua ad Astra

Najwyższe dowództwa
Cywilne

Król Karol III

Wojskowe

Canberra

Australijscy piloci 4 Eskadry AFC we Francji w 1918 roku

Royal Australian Air Force (RAAF, z ang. Królewskie Australijskie Siły Powietrzne) – oficjalna nazwa wojskowych sił powietrznych Australii. RAAF powstał w marcu 1914 r. początkowo jako Australian Flying Corps podlegając armii australijskiej, ale już 31 marca 1921 został wyodrębniony jako niezależna formacja wojskowa. Mottem RAAFu jest łacińskie zdanie Per Ardua ad Astra (Przez trudy do gwiazd).

I wojna światowa

Już na samym początku I wojny światowej w końcu 1914 roku Australian Flying Corps wysłało swoje samoloty do walk z Niemcami w Nowej Gwinei. Jednak nie zostały one użyte w walce z powodu szybkiego zwycięstwa sprzymierzonych. Pierwsze loty bojowe zostały wykonane na terenie Iraku 27 maja 1915 roku przez Mesopotamian Half Flight – jednostkę składającą się z 3 samolotów. Wkrótce jednostki australijskie zostały użyte do walk w Egipcie, Palestynie oraz we Francji. Brały czynny udział w walkach do zakończenia wojny. W końcu 1918 roku na froncie zachodnim działały 4 eskadry AFC. W ich szeregach służyło łącznie 75 asów myśliwskich.

II wojna światowa

Personel naziemny bombowca Avro Lancaster G-George z 460 dywizjonu RAAF w Wielkiej Brytanii

W Europie i Afryce Północnej

W roku 1939, na samym początku II wojny światowej, Australia przystąpiła do wspólnego systemu treningowego Wspólnoty Narodów, zgodnie z którym załogi odbywały wstępne szkolenie w Australii, by następnie udać się do Kanady dla odbycia bardziej zaawansowanych treningów. Ogółem w Wielkiej Brytanii i Afryce Północnej służyło dziewiętnaście dywizjonów bombowych, myśliwskich, rozpoznawczych i innych RAAF. Około 9% personelu, służącego pod dowództwem RAF w Europie i w basenie Morza Śródziemnego, stanowili piloci i obsługa naziemna RAAF.

Wobec tego, że przemysł brytyjski był celem bombardowań Luftwaffe, rząd australijski powołał do życia Departament Produkcji Lotniczej (DAP), w celu zaopatrywania siły powietrzne Wspólnoty Brytyjskiej w budowane na miejscu (na czym ostatecznie skorzystał RAAF) zaprojektowane przez Brytyjczyków maszyny takie, jak na przykład samoloty torpedowe DAP Beaufort.

Na europejskim teatrze działań personel latający RAAF był szczególnie widoczny w formacjach bombowców RAF: reprezentowały one zaledwie 2% całego personelu RAAF w ciągu wojny, ale odnotowały aż 23% wszystkich, którzy polegli w akcji. Te dane statystyczne najlepiej ilustruje fakt, że przez 460 Dywizjon, latający głównie na bombowcach Vickers Wellington i Avro Lancaster, oficjalnie przewinęło się około 200 załóg, z czego śmierć poniosło 1018 ludzi, co wskazuje, iż dywizjon pięciokrotnie przestawał praktycznie istnieć.

Na Pacyfiku

Myśliwce Brewster Buffalo w Singapurze

Początek wojny na Pacyfiku i szybkie postępy japońskich sił zbrojnych po raz pierwszy w historii stworzyły zagrożenie dla kontynentu australijskiego. RAAF był do tego zupełnie nieprzygotowany i nie miał wystarczających sił, by móc prowadzić równą walkę z napastnikami.

W roku 1941 i na początku 1942 wielu lotników RAAF z dywizjonów 21. i 453. brało udział w walkach brytyjskiego RAF w Chinach, na Malajach i w Indiach Holenderskich. Szczególnie alianccy piloci myśliwscy bili się dobrze mimo tego, że byli w mniejszości i musieli latać na przestarzałych samolotach, jak Brewster Buffalo.

Zaskakujący nalot na Darwin w dniu 19 lutego 1942 roku zmusił dowództwo do podjęcia zdecydowanych kroków. Część dywizjonów RAAF została wycofana z Europy, aczkolwiek znaczna ich liczba została tam do końca wojny. Braki w samolotach myśliwskich i szturmowych spowodowały konieczność przyjęcia budowanych w USA samolotów P-40 Kittyhawk oraz szybkiego zaprojektowania i produkcji pierwszego australijskiego samolotu bojowego CAC Boomerang. Kittyhawki RAAF Kittyhawks odegrały kluczową rolę w walkach o Nową Gwineę i Wyspy Salomona.

W czasie bitwy na Morzu Bismarcka importowane bombowce Bristol Beaufighter dowiodły swej przydatności w atakach z niskiego pułapu na wojska lądowe i marynarkę wojenną nieprzyjaciela. W końcowym okresie wojny Beaufightery były produkowane na miejscu przez DAP. Mimo że znacznie większe od japońskich myśliwców, Beaufightery miały też znacznie od nich większą szybkość.

Ciężkie bombowce RAAF to przede wszystkim 287 Liberatorów, które – startując z Australii i Nowej Gwinei – mogły, dzięki swemu zasięgowi, bombardować japońskie cele na Borneo i na Filipinach.

W roku 1945 RAAF otrzymał 500 myśliwców P-51 Mustang, które również wkrótce montowano i produkowano na miejscu. Pod koniec wojny, główna formacja operacyjna RAAF, 1 Skrzydło Lotnicze, liczyła ponad 18 000 osób personelu w 20 dywizjonach; była przeznaczona do wzięcia udziału w inwazji Wysp Japońskich (operacja „Downfall”). Podsumowując: około 20 tysięcy Australijczyków służyło – obok innych sił powietrznych Wspólnoty – w Europie. W sumie w RAAF służyło 216 900 mężczyzn i kobiet, z której to liczby 11 061 zginęło w walce.

RAAF obecnie

Od 1971 roku jedna baza lotnicza w Malezji należy do RAAF w ramach porozumień wielostronnych pomiędzy członkami Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.

Obecnie największym wyzwaniem dla RAAF jest utrzymanie floty 100 myśliwców, gdyż taka liczba określa optymalną ilość dla zabezpieczenia północnej granicy kraju. Po zakończeniu modernizacji floty, samoloty używane będą wyłącznie z zakupów dokonanych w XXI wieku.

Zastąpienie obecnych F/A-18 ma odbyć się przez Joint Strike Fighter (Lockheed Martin F-35 Lightning II) mimo to zamówiono jedynie 14 sztuk (dostawy 2017)[1]. Hornety powinny być planowanowo wycofane do 2018 roku. Kwestię wymiany floty komplikuje opóźnienie i wysoka cena F-35A. Dla wypełnienia luki po wycofaniu F/A-18A/B dokupiono 24 F/A-18F Super Hornet, które w służbie zastąpiły bombowce F-111C. Ostatecznie zamówiono 72 myśliwce Lockheed Martin F-35 Lightning II w celu zastąpienia Hornetów a ich dostawy potrwają do końca 2021 roku. Po ukończeniu tej fazy projektu RAAF nabędzie kolejne 28 sztuk (zwiększając liczbę tych maszyn do stu) co zastąpi flotę Super Horetów. Ostatecznie F/A-18F zostaną wymienione na F-35A pod koniec 2022 roku. Do tej pory dostarczono łącznie 25 myśliwców F-35, z czego 5 znajduje się w bazie w USA, które służą do szkolenia australijskich pilotów.

Flotę patrolowych AP-3C Orion zastąpią Boeing P-8 Poseidon, oparte na B737 podobnie jak obecne Boeing 737 AEW&C i BBJ. Lotnictwo transportowe opiera się na 8 C-17 Globemaster III, 12 C-130J Super Hercules oraz 10 C-27J Spartan, które zastąpią DHC-4 Caribou, dla zaoszczędzenia środków na zakup F-35A przyspieszono wycofanie C-130H[2].

Uroczyste przejęcie pierwszego C-27J odbyło się 30 czerwca 2015 roku w bazie w Richmond[3]. W planach jest też zastąpienie treningowych PC-9 oraz pozyskanie większych BSL. W dniu 16 listopada 2016 roku Royal Australian Air Force odebrały pierwszy z ośmiu zamówionych patrolowców Boeing P-8A Poseidon mają one zastąpić maszyny Lockheed AP-3C Orion[4][5][6]. W 2019 roku odebrano dwunastego Poseidona. Planowany jest zakup kolejnych 3 samolotów.

W 2015 roku rząd Australii zamówił 7 dronów patrolu morskiego/ZOP Northrop Grumman MQ-4C Triton, aby wesprzeć w działaniach flotę Poseidonów. Kolejnym krokiem było zamówienie kolejnych 55 maszyn, których dostawy potrwają do 2025 roku. Do tego zamówiono 16 dronów uderzeniowych MQ-9 Reaper, które ostateczną gotowość operacyjną osiągną w połowie 2021 roku.

30 sierpnia 2016 roku został zakończony odbiór 24 śmigłowców MH-60R Seahawk. Wejdą one w skład 725. i 816. Eskadry, które służą na fregatach i niszczycielach rakietowych. Osiągnięcie gotowości bojowej planowane jest na rok 2020 i pozostanie w służbie do 2048 roku[7].

Rola i zadania

Główne zadanie RAAF są opisane w postaci czterech punktów:

Podstawą dla Sił Powietrznych jest utrzymanie i używanie środków bojowych w przypadku zagrożenia dla bezpieczeństwa kraju w powietrzu i kosmosie. Zakres obowiązków uzupełniony jest przez akcje wsparcia dla misji humanitarnej, likwidacji skutków katastrof i klęsk żywiołowych, poszukiwania ratownicze oraz pomoc w obronie granic. Często są jednym z uczestników operacji połączonych czy koalicyjnych w lokalnych konfliktach zbrojnych lub operacjach antyterrorystycznych. Zachodzi potrzeba realizowania czterech zadań:

Do realizacji zadań przeznaczonych jest około 270 samolotów różnych typów i przeznaczenia. Pracuje przy tym około 14 200 osób wojskowych, 4400 rezerwistów i 770 cywilów. Jednostki położone są w dziewięciu bazach lotniczych i placówce obronnej w Australii i Malezji.

Zaangażowanie z zadania

Konflikty w których uczestniczył RAAF:

Misje pokojowe i pomoc humanitarna:

Operacje poza granicami kraju:

Organizacja

Air Combat Group (ACG) – powstałe 7 lutego 2002 roku. Doszło do połączenia Tactical Fighter Group i Strike Reconnaissance Group. Obowiązkiem jest wywalczenie i utrzymanie panowanie w powietrzu oraz atakowanie celów naziemnych i nawodnych. Ilość maszyn dla grupy wynosi około 120 samolotów i 2200 osób personelu. Baza znajduje się w: Williamtown, Amberley, Pearce i Tindal[8]. W skład grupy wchodzą:

Air Mobility Group (AMG) - utworzona w lutym 1987 roku, z obecną nazwą od 1 kwietnia 2014 roku. Główne zadania to transport ludzi i sprzętu. Grupa liczy około 40 samolotów i 1400 personelu. Baza znajduje się w: Richmond, Amberley, Townsville, Fairbairn[9]. W skład grupy wchodzą:

Air Movements Training Development (Jednostka Szkolenia i Rozwoju Transportu Lotniczego) - prowadzi szkolenie w zakresie transportu i opracowuje techniki, procedury i wyposażenie usprawniające transport.

C-27J Spartan Transition Team (Zespół Przezbrojenia w C-27J) - zadaniem jego jest wprowadzenie do służby nowych samolotów C-27J[10][11].

Surveillance and Response (Grupa Obserwacji i Reagowania) - powstała 30 marca 2004 roku. Połączyły się Martime Patrol Group i Surveliance and Control Group. Obowiązkiem jest zwiad, obserwacja i rozpoznanie nad morzem i lądem. Kierują ruchem lotniczym i nadzorują przestrzeń powietrzną oraz morską. Grupa liczy ponad 20 samolotów i 2300 personelu. Bazy znajdują się w: Williamtown, Townsville, Oakey, Amberley, Richmond, Nowra, East Sale, Edinburgh, Tindal oraz Darwin[12]. W skład grupy wchodzą:

Aerospace Opeational Support Group[13] (Grupa Lotniczo-Kosmicznego Wsparcia Operacyjnego) - powstała w 2003 roku. Obowiązki to wzmocnienie i poszerzenie możliwości bojowych Sił Powietrznych. Zapewniają wsparcie operacyjne. Grupa liczy 740 osób personelu z Sił Powietrznych (bez pozostałych rodzajów) i posiada kilka samolotów do testów.

Development and Test Wing (Skrzydło Rozwoju i Badań) - zajmuje się testem wyposażenia i uzbrojenia lotniczego. W jej skład wchodzą:

Information Warfare Wing - koordynuje działania walk elektronicznej i dystrybucji informacji. W jej skład wchodzą:

Woomera Test Range - poligon doświadczalny na testy uzbrojenia i wyposażenia oraz inne badania i próby.

Air Force Training Group – powstała grupa 1 lipca 2006 roku z Training Command. Obowiązkiem jej jest szkolenie personelu latającego i technicznego. Grupa liczy około 70 samolotów i 1100 osób personelu. Baza znajduje się w: Williams, Townsville, Amberley, Tamworth, Orchard, Wagga, East Sale oraz Pearce[14]. W skład grupy wchodzą:

Combat Support Group (CSG) - Grupa Wsparcia Bojowego stworzona w 1987 roku. Jej obowiązkiem jest zabezpieczenie operacji lotniczych, przez organizację, obsługę i ochronę oraz pomoc techniczną. Posiadają około 5400 osób personelu. Jednostki stacjonują w: Amberley, Townsville, Williamtown, Richmond, East Sale, Edinburgh, Woomera, Pearce, Tindal, Darwin, Butterwoth[15]. W skład grupy wchodzą:

Wyposażenie

Obecnie

Zdjęcie Samolot Producent Typ Wersja Liczba[17][18] Uwagi
Samoloty myśliwskie
Lockheed Martin F-35 Lightning II  Stany Zjednoczone myśliwiec wielozadaniowy
5 generacji
F-35A 63[19] (+9) Zamówiono łącznie 72 sztuki[20]. Docelowo ma być 100 sztuk[20]. Produkowane od 2014 roku[21]. Zastąpiły 71 myśliwców McDonnell Douglas F/A-18 Hornet[20], które zostały wycofane ze służby 29 listopada 2021 roku[22][23].
Boeing F/A-18E/F Super Hornet  Stany Zjednoczone myśliwiec wielozadaniowy
4,5 generacji
F/A-18F 24 Zamówione w 2007 roku dla zastąpienia samolotów F-111C i z powodu opóźnienia dostaw F-35A. Produkowane od 2009 roku. Pierwsza eskadra tych myśliwców została uruchomiona 9 grudnia 2010 roku[24]. Dodatkowo zakupiono 12 samolotów Boeing F/A-18 w wersji EA-18G Growler do walki radioelektronicznej, z możliwością walki myśliwskiej, co daje łącznie 36 tych maszyn.
Specjalnego przeznaczenia
Boeing EA-18G Growler  Stany Zjednoczone samolot walki radioelektronicznej EA-18G 12 Wyprodukowane i dostarczone do Australii w 2017 roku[25]. Zakupiono 12 maszyn[26].
Boeing 737 AEW&C  Stany Zjednoczone samolot wczesnego ostrzegania E-7A Wedgetail 6 Wyprodukowane w latach 2009-2012. Znane też jako Wedgetail.
Gulfstream G550  Stany Zjednoczone samolot rozpoznania elektromagnetycznego MC-55A Peregrine 1 (+3) Docelowo mają być 4 sztuki.
Boeing P-8 Poseidon  Stany Zjednoczone samolot patrolowy i zwalczania okrętów podwodnych P-8A 12[27] (+2) Weszły do służby w latach 2016-2019[28]. Zamówione dodatkowe 2 sztuki[29]. Zastąpią Lockheed AP-3C Orion. Wspierane są przez kilka bezzałogowych aparatów latających Northrop Grumman MQ-4C Triton[30].
Lockheed AP-3C Orion  Stany Zjednoczone samolot wywiadowczy AP-3C/P-3C 2 Do zastąpienia przez 2 zamówione Boeing P-8 Poseidon.
Powietrzne tankowce
Airbus A330 MRTT  Francja tankowiec powietrzny KC-30A 6
Samoloty transportowe
Boeing C-17 Globemaster III  Stany Zjednoczone strategiczny transportowiec /
ciężki transportowiec
C-17A 8 Wyprodukowane w latach 2006-2008 (pierwsze 4 sztuki) i 2011-2015 (pozostałe). Służą w No. 36 Squadron (RAAF Base Amberley).
Lockheed Martin C-130J Super Hercules  Stany Zjednoczone taktyczny transportowiec C-130J-30 12 Zamówione w 1995 roku, dostarczane do Australii od 1999 roku[31]. Od 2012 roku na bieżąco modernizowane. Służą w No. 37 Squadron (RAAF Base Richmond).
Alenia C-27J Spartan  Włochy średni transportowiec C-27J 10 Dostarczone do Australii w latach 2015-2018.
Beechcraft King Air  Stany Zjednoczone transportowy/treningowy B350 8[32][33]
Airbus A330  Francja VIP A330 1
Boeing 737  Stany Zjednoczone VIP 737-700 BBJ(inne języki) 2 No. 34 Squadron RAAF
Dassault Falcon 7X  Francja VIP 3 3 sztuki w służbie od 2019 roku[34].
Samoloty szkolno-treningowe
BAE Hawk  Wielka Brytania szkolenie zaawansowane Hawk 127/128 33 Zamówione w 1997 roku. Zmodernizowane w latach 2014-2017 do wersji Hawk 128.
Pilatus PC-21  Szwajcaria szkolenie podstawowe PC-21A 49[35] Zamówione w 2015 roku, wszystkie dostarczono do Australii do 2019 roku.
Beechcraft Super King Air  Stany Zjednoczone szkolenie podstawowe 8
Śmigłowce
AgustaWestland AW139(inne języki)  Włochy 6 6 sztuk wydzierżawionych z CHC Helicopter(inne języki)[36].
Bezzałogowe aparaty latające
Northrop Grumman MQ-4C Triton  Stany Zjednoczone BSL patrolowy/ZOP MQ-4C 3 (+4)[30] Docelowo ma być 6-7 sztuk[30].
Boeing MQ-28 Ghost Bat  Australia BSL bojowy (stealth) 4[37] (+2) Docelowo ma być 6 sztuk[37]

Przyszłe wyposażenie

- Projekt Air 6000 faza 1- zakup 72 myśliwców Lockheed Martin F-35 Lightning II w celu zastąpienia myśliwców McDonnell Douglas F/A-18 Hornet.

- Projekt Air 6000 faza 2- dokupienie 28 myśliwców Lockheed Martin F-35 Lightning II w celu zastąpienia myśliwców Boeing F/A-18E/F Super Hornet.

- Projekt Air 7000 faza 2A- dokupienie 3 samolotów patrolu morskiego/ZOP Boeing P-8 Poseidon w celu ostatecznego zastąpienia samolotów Lockheed P-3 Orion

- Projekt Air 7000 faza 2B- dokupienie 55 dronów patrolu morskiego/ZOP Northrop Grumman MQ-4C Triton i 16 dronów bojowych MQ-9 Reaper.

- Projekt Air 555 faza 1- zakup 4 uniwersalnych samolotów patrolowych/walki elektronicznej MC-55A Peregrine

W przeszłości

P-40 Kittyhawk, 1942
P-51D, Japonia 1950
Meteor F.8, Korea 1951
F-4E Phantom II, 1971
Bristol Beaufort, 1941
Canberra B20, Wietnam 1970
F-111C, 1984
PBY Catalina, 1941
C-47 Dakota, 1961
DHC-4 Caribou
Boeing 707
DH.82A Tiger Moth
CA-25 Winjeel
CAC CA-30 (MB-326H)
Sikorsky S-51

[38]

Myśliwce

Samoloty bombowe

Rozpoznawcze/patrolowe

Transportowe

Użytkowe

Treningowe

Śmigłowce

Przypisy

  1. Australia Delays F-35 Order by 2 Years.
  2. Early retirement for RAAF C-130Hs, but Battlefield Airlifter battles on.
  3. Pierwszy C-27J Spartan w Australii, „Lotnictwo”, nr 6 (2015), s. 10, ISSN 1732-5323
  4. AUSTRALIA KUPI P-8A
  5. OBLOT AUSTRALIJSKIEGO P-8A
  6. PIERWSZY POSEIDON W AUSTRALII
  7. Seahawki nowej generacji dla Australii [online] [dostęp 2017-07-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-01].
  8. Air Force, Air Combat Group - Royal Australian Air Force [online], www.airforce.gov.au [dostęp 2017-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-04] (ang.).
  9. Air Force, Air Mobility Group - Royal Australian Air Force [online], www.airforce.gov.au [dostęp 2017-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-30] (ang.).
  10. RAAF declares IOC for C-27J Spartan airlifter [online], adbr.com.au [dostęp 2017-01-25] (ang.).
  11. RAAF C-27J Transition Team takes charge | Australian Aviation [online], australianaviation.com.au [dostęp 2017-01-25] (ang.).
  12. Air Force, Surveillance and Response Group - Royal Australian Air Force [online], www.airforce.gov.au [dostęp 2017-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-04] (ang.).
  13. Air Force, Air Warfare Centre - Royal Australian Air Force [online], www.airforce.gov.au [dostęp 2017-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-29] (ang.).
  14. Air Force, Air Force Training Group - Royal Australian Air Force [online], www.airforce.gov.au [dostęp 2017-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-04] (ang.).
  15. Air Force, Combat Support Group - Royal Australian Air Force [online], www.airforce.gov.au [dostęp 2017-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-04] (ang.).
  16. Royal Australian Air Force
  17. In association with Embraer, 2023 World Air Forces directory [online], Flight Global [dostęp 2023-09-20] (ang.).
  18. Royal Australian Air Force (2023) [online], www.wdmma.org [dostęp 2023-09-20] (ang.).
  19. FlightGlobal, World Air Forces 2024 [online], 2023.
  20. a b c F-35 fighters arrive on Australian soil [online], defensenews.com [dostęp 2019-01-05].
  21. Australia’s First F-35A Takes to the Skies.. f35.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)]. f35.com, 30 września 2014.
  22. Tributes flow as Royal Australian Air Force farewells Classic Hornets at Williamtown - abc.net.au
  23. RAAF bids farewell to “Classic” Hornets after decades of service - flightglobal.com
  24. Australia’s first F/A-18F squadron declared operational - Flight International, 2010
  25. RAAF odebrał ostatnie Growlery [online], Konflikty.pl, 9 lipca 2017 [dostęp 2021-03-24] (pol.).
  26. Łukasz Golowanow: RAAF odebrał ostatnie Growlery. konflikty.pl, 9 lipca 2017. [dostęp 2017-07-10].
  27. Gabriel Dominguez, RAAF receives 12th Boeing P-8A Poseidon aircraft [online], 13 grudnia 2019 [dostęp 2019-12-15].
  28. RAAF receives 12th Boeing P-8A Poseidon aircraft [online], janes.com.
  29. US Navy and Royal Australian Air Force order 11 Boeing P-8A Poseidons [online], Flight Global.
  30. a b c u, RAAF Triton Unit revealed [online].
  31. Defence Science Australia, Herculean research effort for a key Defence aircraft, ISSN 1838-0093 [zarchiwizowane z adresu 2014-01-28].
  32. RAAF to disband No.38 Squadron [online] [dostęp 2018-11-13].
  33. KA350 King Air [online].
  34. Dassault Falcon 7x [online], airforce.gov.au.
  35. Greg Waldron, RAAF takes final deliveries of PC-21 trainer [online], FlightGlobal, 9 grudnia 2019 [dostęp 2019-12-12].
  36. Business Air News, CHC introduces half dozen AW139s for RAAF work [online].
  37. a b Defense News, Australia makes another order for Boeing’s Loyal Wingman drones after a successful first flight [online].
  38. RAAF: Museum Aircraft. airforce.gov.au. [dostęp 2018-04-05]. (ang.).
  39. Overseas Operators of the Gloster Meteor. adf-serials.com.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-07)]..

Bibliografia

Linki zewnętrzne