Godina 1889 (MDCCCLXXXIX) bila je redovna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Događaji

Januar/Siječanj

• 1. 1. - Prvi broj Glasnika Zemaljskog muzeja BiH.
• 1. 1 - Osnovana Socijaldemokratska partija Austrije, prvi lider je Victor Adler.
• 1. 1. Indijanac Wovoka iz Nevade imao religioznu viziju tokom pomračenja Sunca, iz čega će nastati Ples duhova.
• 3. 1. (22. 12. 1888. po julijanskom kalendaru) - U Srbiji usvojen novi Ustav (poznat kao Ustav iz 1888., po starom kalendaru), kojim je u Srbiji uveden parlamentarizam.

• 3. 1. - Niče doživeo mentalni kolaps u Torinu. Ove godine je objavljena njegova knjiga "Sumrak idola".
• 8. 1. - Herman Hollerith dobio patent za mašinu za obradu podataka sa bušenim karticama.
• 15. 1. - Osnovana The Coca-Cola Company, manje od tri godine nakon pronalaska pića.
• 30. 1. - Nadvojvoda Rudolf, nasljednik Austro-Ugarskog prijestolja, pronađen mrtav u dvorcu Mayerling zajedno s ljubavnicom Marijom Vetsera; novi prestolonaslednik postaje njegov stric Karl Ludwig (do 1896).

Februar/Veljača

• 4. 2. - Bankrotstvo francuske Kompanije Panamskog kanala (afera Panamskih skandala izbija 1892).
• 9. 2. - Potpisan protokol o Tajnoj konvenciji između Srbije i Austrougarske (produženo važenje i pojašnjena neka pitanja).
• 11. 2. - Donet Meiji Ustav Japana (na snazi 1890 - 1947).
• 22. 2. - Predsednik SAD Grover Cleveland potpisuje zakon kojim se omogućuje prijem teritorija Severna Dakota, Južna Dakota, Montana i Washington u uniju (u novembru).

Mart/Ožujak

• 3. 3. - Kralj Milan saopštava ministrima nameru abdikacije, predsednik vlade Nikola Hristić odstupa.
• 4. 3. - Republikanac Benjamin Harrison je novi predsednik SAD (do 1893).
• 5. 3. - General Kosta S. Protić predsednik vlade Srbije.
• 6. 3. (22. 2. po j.k.) - Kralj Milan Obrenović objavio silazak sa prestola, novi kralj je njegov maloletni sin Aleksandar Obrenović. Kraljevski namesnici su Jovan Ristić, gen. Kosta S. Protić i gen. Jovan Beli-Marković.
• 7. 3. (23. 2. po j.k.) - Predsednik srpske vlade je opet gen. Sava Grujić (radikalska vlada).
• 10. 3. - Car Johanes IV Etiopski poginuo u Bitci kod Gallabata sa sudanskim mahdistima - nasleđuje ga Menelik II (do 1913).
• 14. 3. - Praizvedba Strindbergove "Gospođice Julije".
• 15. 3. - Samoanska kriza: nemački brodovi granatirali selo na Samoi i uništili američku imovinu - taman što su u luku uplovili američki brodovi kako bi ih napali, Apijski ciklon 1889. potopio i nemačke i američke brodove.
• 23. 3. - Mirza Ghulam Ahmad osnovao versku zajednicu Ahmadiyya u provinciji Punjab, Britanske Indije.
• 31. 3. - Predstavljen Ajfelov toranj, sa 324m najviša građevina na svijetu do 1930 (za javnost otvoren 6. 5.). Prvobitno je bilo predviđeno da toranj bude demontiran 1909.

April/Travanj

• 1. 4. - General Georges Boulanger pobegao iz Pariza, suočen s nalogom za hapšenje zbog zavere.
• 1. 4. - U prodaji se pojavila prva mašina za pranje suđa.
• 22. 4. - Oklahoma Land Run: oko 50.000 ljudi juriša na 8.000 km² Nedodeljenih zemalja u Oklahomi; osnovani gradovi Oklahoma City i Guthrie.
• proleće - Nikola Pašić se vratio u Srbiju (u izgnanstvu od 1883).

Maj/Svibanj

• 2. 5. - Ugovor iz Wuchalea: etiopski car Menelik II potpisao sporazum sa Italijom, kojom joj predaje zemlje ih kojih će nastati Italijanska Eritreja.
• 3. 5. - 6. 6. - Generalni štrajk rudara u Nemačkoj - spor između kancelara Bizmarka, koji je za oštre mere, i cara Wilhelma koji je pomirljiv.
• 6. 5. - 31. 10. - Exposition Universelle u Parizu. Ajfelova kula je ulazni luk, Galerie des machines ima najveći unutrašnji prostor na svetu,
• 7. 5. - Kod Grejačke železničke stanice iskliznuo voz zbog loše noćne službe - povod da Srbija preuzme železnice od francuske firme.
• 8. 5. - Vincent van Gogh stigao u azil u Saint-Rémy-de-Provence (do sledećeg maja).
• maj - Draga Ljočić, prva žena lekar u Srbiji, obraća se ministru i traži ravnopravnost u službi, ali će biti otpuštena.
• 26 - 27. 5. (14 - 15. 5. po j.k.) - Majski neredi u Beogradu - kamenovan zbor naprednjaka u Velikoj pivari, neredi u gradu, napadi na naprednjake, vandalizovana "Kasina", jedan mladi napadač ubijen, policija neodlučna.
• 28. 5. - Braća André i Édouard Michelin osnovali firmu Michelin.
• 30. 5. (18. 5. po j.k.) - Ukaz o povratku Mitropolita Mihaila u Srbiju i na položaj.
• 31. 5. - Havarija brane izaziva poplavu u gradu Johnstown, Pennsylvania koja odnosi preko 2.200 života.
• 31. 5. - Naval Defence Act 1889: britanski Parlament određuje da Royal Navy ima bar toliko bojnih brodova koliko i sledeće dve najjače mornarice zajedno (tada francuska i ruska).

Jun/Juni/Lipanj

• jun, početkom? - Ekspedicija H. M. Stanleyja videla planine Rwenzori na istoku Afrike.
• 1. 6. (20. 5. po j.k.) - Srpska država ukazom preuzela železnice od stranog društva (negativne reakcije na strani).
• 6. 6. - Veliki požar u Seattlu uništio centar grada, niko nije poginuo.
• 9. 6. - U Rimu otkriven spomenik Đordanu Brunu.
• 12. 6. - Železnička nesreća kod Armagh na severu Irske, 80 mrtvih, od čega dosta dece.
• 14. 6. - Nemačka, Velika Britanija i SAD dogovorile da Samoa bude neutralno područje pod zaštitom sila.
• jun - Vincent van Gogh naslikao Zvjezdanu noć.
• jun - Napuljski pekar Raffaele Esposito navodno izmislio Pizzu Margherita, nazvanu po kraljici Margheriti Savojskoj.
• jun - Mihajlo Pupin doktorirao u Berlinu nakon čega se vraća u New York i postaje predavač na Columbia University.
• 22. 6. - Zakon o starosnom i invalidskom osiguranju u Nemačkoj.
• 26. 6. - Osnovan grad Bangui, početak francuske penetracije na prostor današnje Centralnoafričke republike (Ubangi-Šari).
• 27. 6. (15. 6. po j.k., Vidovdan) - Proslava 500. godišnjice Kosovske bitke, glavne priredbe u Kruševcu.
• 29. 6. (17. 6. po j.k.) - Za punoletnog proglašen Danilo, nasljednik crnogorskog prijestola.

Jul/Juli/Srpanj

• 2. 7. (20. 6. po j.k., Dan nezavisnosti Srbije) - Miropomazanje kralja Aleksandra Obrenovića u manastiru Žiča.
• jun po j.k. - Odeljenje za crkve i škole van Srbije (tzv. "PP" tj. "ПП" odeljenje) prebačeno iz ministarstva prosvete u ministarstvo inostranih dela.
• 6. 7. - Skandal u ulici Cleveland: londonska policija otkrila homoseksualni bordel, u slučaj su umešani neki visoki plemići (homoseksualnost je ilegalna).
• 8. 7. - Prvi broj The Wall Street Journal-a.
• 8. 7. - John L. Sullivan postaje poslednji bokserski šampion u borbi bez rukavica, u Misissipiju je pobedio Jakea Kilraina u 75. rundi.
• 13. 7. - Dekret odobrava slobodno naseljevanje ruskih seljaka na severu Kazahstanaa.
• 14. 7. - U Parizu osnovana Druga Internacionala, traje do 1916.
• 20. 7. - Ubistvo i samoubistvo Elvire Madigan i grofa Sparrea u Danskoj.

Avgust/August/Kolovoz

• 1. 8. - Umro Ivan Kukuljević Sakcinski, predsjednik Matice hrvatske, slijedi mu Tadija Smičiklas (do 1901).
• 3. 8. - Mahdistički rat: Bitka kod Toskija je ubedljiva anglo-egipatska pobeda na jugu Egipta.
• 3. 8. - Italijani zauzeli Asmaru, biće glavni grad njihove Eritreje.
• 3. 8. - Osnovan grad Novo-Mariinsk, kasnije Anadir, najistočniji grad Rusije.
• 6. 8. - U Londonu otvoren luksuzni Hotel Savoy, prvi sa električnim svetlima i liftovima, kupatilima u većini soba i stalnom hladnom i toplom vodom.
• 7. 8. (26. 7. po j.k.) - Crnogorska kneginjica Milica Petrović se udala za velikog kneza Petra Nikolajeviča Romanova, brata od strica cara Aleksandra III.
• 10. 8. - Počela gradnja Svetosavskog doma u Beogradu (Dušanova 13, na mestu bivše "Pirinčane").
• 10. 8. - Otvoren Dvorski muzej prirodne istorije u Beču.
• 14. 8. - Londonski dokeri započinju 32-dnevni štrajk za minimalnu satnicu od šest penija - uspeh označava početak Novog sindikalizma u Britaniji.
• avgust - Nikola Pašić u polutajnoj misiji u Sofiji, razgovara sa Stambolovim o Makedoniji i knezu Ferdinandu, kome se Rusija protivi^[1].
• 26. 8. - Zakon o zaštiti dece prvi put uvodi krivičnu odgovornost za zlostavljanje dece u Britaniji.

Septembar/Rujan

• 1. 9. - U Nišu osnovano Udruženje pravoslavnih sveštenika, iz svih krajeva u kojima žive Srbi.
• 10. 9. - Albert I novi knez Monaka (do 1922).
• septembar - Objavljeno drugo izdanje Bellamyjevog utopijskog SF romana Looking Backward: 2000–1887 - izuzetno popularan, inspiriše masovni politički pokret "Nacionalističkih klubova" (za nacionalizaciju industrije).
• 17. 9. - Povodom 500-godišnjice Kosovske bitke ustanovljen Orden Svetog kneza Lazara (nacrt Mihajlo Valtrović), kojeg su mogli da nose samo vladar i punoletni prestolonaslednik.
• 23. 9. - Osnovan Nintendo, proizvodi hanafuda karte za igranje.
• 26. 9. (14. 9. po j.k.) - Vanredni izbori u Srbiji, radikali dobili preko 80% glasova.
• 29. 9. (17. 9. po j.k.) - Kraljica Natalija se vratila u Beograd, protivno željama namesništva i vlade.

Oktobar/Listopad

• 2. 10. - Ministar vanjskih poslova SAD James G. Blaine otvorio je u Washingtonu prvu panameričku konferenciju na kojoj je donesena odluka o osnivanju Ureda međunarodne unije američkih republika sa sjedištem u tom gradu. SAD su tako postigle svoj cilj - šifrenje političkog i privrednog utjecaja u Latinskoj Americi.
• 6. 10. - Osnovan kabare Moulin Rouge.
• 6. 10. - Hans Meyer i Ludwig Purtscheller su prvi Evropljani na Kilimanjaru.
• 11. 10. - Mwanga II se vratio na presto Bugande, raniji vladar Kalema i muslimanska stranka su pobegli u Bunyoro, da bi sledećeg meseca povratili glavni grad Bugande.
• oktobar 1889 - februar 1890 - Knez Petar Karađorđević živeo u Dubrovniku^[2].
• 19. 10. - Carlos I je novi kralj Portugala (do ubistva 1908).
• 23. 10. - U Argentini osnovano jevrejsko naselje Moisés Ville.
• 24. 10. - Tenterfieldska oracija: premijer Novog Južnog Velsa Henry Parkes predložio stvaranje Australijske federacije (ostvareno 1901).
• 29. 10. - Britanska južnoafrička kompanija dobila kraljevsku povelju, jedan od direktora je Cecil Rhodes.

Novembar/Studeni

• 2. 11. - Severna Dakota i Južna Dakota postaju 39. i 40. država SAD.
• 7. 11. - U Nemačku se vratila Planktonska ekspedicija, prva posvećena ovim bićima.
• 8. 11. - Montana postala 41. država SAD.
• 11. 11. - Washington postao 42. država SAD (zakon o prijemu ove i prethodne tri države potpisan 22. 2.).
• 14. 11. - Novinarka Nellie Bly (Elizabeth Cochrane) započela uspješan pokušaj putovanja oko svijeta u manje od 80 dana (72 dana, 6 sati, 11 minuta).
• 15. 11. - Maršal Deodoro da Fonseca izveo vojni udar kojim je zbačen car Pedro II i okončana monarhija u Brazilu; Fonseca je prvi predsednik (do 1891), car i porodica su 17. 11. napustili zemlju. "Stara republika" traje do 1930, nominalno je demokratska i oligarhijska (→ koronelizam).
• oktobar, zadnja dekada - Ruski grip: epidemija se javlja u evropskom delu Rusije, naročito Sankt Petersburgu, narednih meseci se širi severnom hemisferom, do kraja decembra zahvaćena skoro cela Evropa^[3][4].
• 23. 11. - Louis Glass, direktor Pacific Phonograph Co. predstavio u palači Royal Saloon u San Franciscu prvi musicbox. Sastojao se od aparata za snimanje te aparata za reprodukciju muzike s 4 slušalice. Aparat se aktivirao ubacivanjem kovanica. Svaku slušalicu koristila bi jedna osoba.
• 27. 11. - Osnovana Duvanska industrija Niš.

Decembar/Prosinac

• 7. 12. (25. 11. po j.k.) - Novi Zakon o opštinama u Srbiji - dozvoljene manje opštine.
• 15. 12. - Okončan Abuširijev ustanak protiv Nemaca u Istočnoj Africi, nakon što je vođa uhvaćen i pogubljen.

Kroz godinu

• Izbori za Dalmatinski sabor: Narodna stranka 26, Srpska stranka 9, Autonomaška 6 mandata.
• Otvoreni srpski konzulati u Bitolju i Prištini. Pisar u Bitolju je Branislav Nušić (ove godine mu je postavljen komad "Protekcija").
• 1888-89 - "Narodne pjesme Muhamedovaca u Bosni i Hercegovini", objavio Kosta Hörmann.
• "Posle milijon godina" Dragutina Ilića.
• Gracija Kotorski proglašen blaženim.
• Opatija (Abbazia) proglašena prvim morskim klimatskim lječilištem na Jadranu.
• Osnovan Botanički vrt Prirodoslovno-matematičkog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu.
• Osnovan Komitet osmanskog jedinstva, kasnije Komitet jedinstva i progresa, čiji su deo Mladoturci.
• Britanci priznali Francuzima suverenitet u području Obali Slonovače, za titularnog guvernera postavljen Marcel Treich-Laplène.
• U Torinu završena zgrada Mole Antonelliana visine 167,5 metara, najviša na svetu od nearmirane cigle.
• Najezda skakavaca prešla preko Crvenog mora i uništila useve u dolini Nila.
• Nauka i tehnika
  • Prvi put opisani dinosauri triceratopsi (Othniel Charles Marsh).
  • Englez Frederick Abel izmislio propelant kordit (zamena za barut).
  • Jedna italijanska kompanija primenila sistem visokonaponske istosmjerne struje švicarskog inženjera Renéa Thuryja.
  • Kilogram i metar definisani u odnosu na međunarodni prototipski kilogram odn. metar, objekte napravljene od iridijuma i platine.

Književnost

• Die Waffen nieder!, Berthe von Suttner.
• Objavljen Ničeov Sumrak idola.
• "Mrtvi kapitali" Josipa Kozarca.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1889.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• 12. 1. - Mirza Basheer-ud-Din Mahmood Ahmad, kalif ahmadija († 1965)
• 14. 1. - Marko Vujačić, književnik, političar († 1974)

• 2. 2. - Jean de Lattre de Tassigny, francuski posmrtni maršal († 1952)
• 3. 2. - Carl Theodor Dreyer, filmski režiser († 1968)
• 4. 2. - Viktor Novak, istoričar, publicista, akademik († 1977)
• 19. 2. - Ernest Marsden, fizičar († 1970)
• 23. 2. - Victor Fleming, filmski režiser († 1949)

• 10. 3. - Jozo Kljaković, hrvatski slikar († 1969.)

April/Travanj – Jun/Lipanj

• 14. 4. - Augustin Čičić, hrvatski pjesnik i književni kritičar († 1955.)
• 14. 4. - Arnold J. Toynbee, istoričar († 1975)
• 16. 4. - Charlie Chaplin, američki glumac britanskog porijekla († 1977)
• 20. 4. - Adolf Hitler, nemački i austrijski političar, vođa Trećeg Reicha. († 1945.)
• 24. 4. - Ljubov Popova, slikarka († 1924)
• 26. 4. - Ludwig Wittgenstein, filozof († 1951.)
• 28. 4. - António de Oliveira Salazar, portugalski diktator († 1970)

• 11. 5. - Maksimilijan Vanka, hrvatski slikar i kipar († 1963.)
• 18. 5. - Thomas Midgley Jr., supronalazač tetraetilolova i freona († 1944)
• 25. 5. - Igor Sikorski, ruski konstruktor helikoptera. († 1972.)
• 25. 5. - Günther Lütjens, nemački admiral († 1941)

• 23. 6. - Ana Ahmatova, pesnikinja († 1966)

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

• 5. 7. - Jean Cocteau, umetnik († 1963)
• 14. 7. - Ante Pavelić, poglavnik NDH († 1959)
• 22. 7. - James Whale, engleski reditelj († 1957)
• 30. 7. - Juan Bielovucic Cavalie, zrakoplovac († 1949)

• 30. 8. - Mile Budak, pisac, odvjetnik, ustaški ideolog († 1945)

• 3. 9. - Isak Samokovlija, bosanski književnik († 1955)
• 8. 9. - Robert A. Taft, američki političar († 1953)
• 26. 9. - Martin Heidegger, njemački filozof († 1976)

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

• 25. 10. - Abel Gance, filmski režiser († 1981)
• 31. 10. - Carl von Ossietzky, nemački pacifista, nobelovac († 1938)

• 1. 11. - Philip Noel-Baker, britanski političar, diplomat, humanista i sportaš († 1982.)
• 3. 11. - Ivan Pernar, hrvatski političar († 1967)
• 14. 11. - Jawaharlal Nehru, premijer Indije († 1964)
• 14. 11. - Fehim Bajraktarević, filolog, orijentalist († 1970)
• 15. 11. - Manuel II, poslednji kralj Portugala († 1932)
• 20. 11. - Edwin Hubble, astronom. († 1953.)

• 2. 12. - Dominik Mandić, franjevac, povjesničar († 1973)
• 4. 12. - Juraj Šutej, hrvatski političar († 1976)
• 15. 12. - Osman Kulenović, političar u NDH († 1947)
• 20. 12. - Božidar Širola, skladatelj († 1956)

Kroz godinu

• Danilo Ilić, član Mlade Bosne († 1915)
• Azem Galica, kačak († 1924)
• Heinrich Dankelmann, nemački general († 1947)
• Aleksandar Cincar-Marković, političar († 1952)
• Đuro Salaj, društveno-politički radnik († 1958)
• Miladin Zarić, spasilac Starog savskog mosta u Beogradu († 1976)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1889.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

• 14. 1. - Ema Pukšec, sopranistica (* 1834)
• 30. 1. - Rudolf, krunski princ Austrougarske (* 1858)
• 30. 1. - Marija Vetsera, Rudolfova ljubavnica (* 1871)
• 3. 2. - Belle Starr, odmetnica sa Divljeg zapada (* 1848)
• 4. 2. - Carl Leverkus, nemački preduzetnik (* 1804)
• 26. 2. - Mićo Ljubibratić, hercegovački vojvoda (* 1839)
• 9. 3. - Johanes IV, car Etiopije (* 1837)
• 16. 3. - Wilhelm Tempel, astronom (* 1821)
• 20. 3. - Janko Jurković, književnik, novinar (* 1827)
• 9. 4. - Michel Eugène Chevreul, hemičar, teoretičar boje (* 1786)
• 15. 4. - Otac Damien, svećenik leproznima, svetac (* 1840)
• 10. 5. - Mihail Saltikov-Ščedrin, književnik (* 1826)
• 15. 6. - Mihai Eminescu, pesnik (* 1850)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

• 5. 7. - Jakov Ignjatović, srpski pisac (* 1822)
• 26. 7. - Franjo Klein, arhitekt (* 1828)
• 1. 8. - Ivan Kukuljević Sakcinski, hrvatski političar, književnik i povjesničar (* 1816.)
• 6. 8. - Adolf Veber Tkalčević, hrvatski filolog, književnik, književni kritičar i estetičar (* 1825.)
• 6. 8. - Josip Filipović, austrijski general (* 1818)
• 8. 8. - Benedetto Cairoli, bivši premijer Italije (* 1825)
• 24. 8. - Kornilije Stanković, bivši episkop žički (* 1820)
• 22. 9. - Antun Knežević, bosanski fratar (* 1834)
• 11. 10. - James Prescott Joule, engleski fizičar (* 1818.)
• 17. 10. - Nikolaj Černiševski, filozof, aktivista (* 1828)
• 19. 10. - Luis I, kralj Portugala (* 1838)
• nov. - Abdallah III. ibn Faisal, saudijski emir, vahabitski imam
• 6. 12. - Jefferson Davis, jedini predsednik KAD (* 1808)
• 10. 12. - Ante Kovačić, hrvatski književnik (* 1854.)
• 28. 12. - Teresa Cristina, bivša carica-supružnica Brazila (* 1822)
• 31. 12. - Ion Creangă, književnik (* 1837-39)

Reference

Spoljne veze

1889 na Wikimedijinoj ostavi