Aktor niezawodowy, in. naturszczyk (ros. натурщик ‘model’) – nieprofesjonalny odtwórca roli aktorskiej w filmie[1]. Udział aktorów niezawodowych charakterystyczny był dla pewnych gatunków oraz nurtów w historii kinematografii (m.in. radziecka szkoła montażu, neorealizm włoski, czechosłowacka nowa fala)[2]. Wykorzystanie aktorów niezawodowych ma na celu zaakcentowanie realizmu opowiadanej historii, a także uwypuklenie cech postaci typowych dla danego środowiska, grupy zawodowej, klasy społecznej itp.[2]
Wielu twórców w historii kina preferowało pracę z naturszczykami. Radziecki teoretyk Lew Kuleszow uważał, że aktor filmowy musi być aktorem niezawodowym, pozbawionym sztuczności charakterystycznej dla profesjonalnych aktorów teatralnych[3]. Jego bliski współpracownik, Siergiej Eisenstein, obsadzał w swoich filmach przeważnie aktorów nieprofesjonalnych, posługując się zasadą typażu – np. wybrał do roli lekarza w filmie Pancernik Potiomkin robotnika fizycznego, ponieważ ten swoim wyglądem i sposobem poruszania się przywodził na myśl, zdaniem reżysera, osobę wywodzącą się z inteligencji[4]. Podobną strategię przyjęli filmowcy włoskiego neorealizmu[3]. Francuski reżyser Robert Bresson również pracował przeważnie z aktorami niezawodowymi – nazywał ich „modelami” i wybierał ich nie przez wzgląd na zdolności aktorskie, a wygląd zewnętrzny[5].
Wybrane przykłady filmów ze znaczącymi rolami naturszczyków: