| Iannis Xenakis | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Iannis Xenakis
| ||||
| Algemene informatie | ||||
| Volledige naam | Iannis Xenakis (Γιάννης Ξενάκης) | |||
| Geboren | 29 mei 1922 | |||
| Geboorteplaats | Brăila
| |||
| Overleden | 4 februari 2001 | |||
| Overlijdensplaats | Parijs
| |||
| Land |  Griekenland
| |||
| Werk | ||||
| Genre(s) | Klassiek | |||
| Beroep | Componist, architect | |||
| Officiële website (en) AllMusic-profiel (en) Discogs-profiel (en) IMDb-profiel (en) Last.fm-profiel (en) MusicBrainz-profiel | ||||
| ||||
Iannis Xenakis (Grieks: Ιάννης Ξενάκης) (Brăila (Roemenië), 29 mei 1922 - Parijs, 4 februari 2001) was een Grieks componist en architect, die het grootste deel van zijn leven in Frankrijk doorbracht.
Als zoon van Griekse ouders - Clearchos Xenakis en Photini Pavlou behoorden in Roemenië tot de Griekse diaspora - vertrok Iannis Xenakis op 11-jarige leeftijd met zijn familie naar het Griekse eiland Spetsaï, waar hij naar een Engels-Griekse privéschool ging. Al vroeg ontwikkelde hij belangstelling voor Griekse en Byzantijnse kerkmuziek, maar hij studeerde van 1940 tot 1947 voor ingenieur en architect in Athene.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog maakte hij deel uit van het verzet tegen de Duitse bezetting. In 1945 werd hij in het gezicht verwond, gearresteerd en ter dood veroordeeld. De ervaringen die Xenakis in de oorlog opdeed, zijn later ook van invloed geweest op zijn muzikale werk.
In 1947 emigreerde hij naar Frankrijk waar hij tot zijn dood woonde. In 1965 kreeg hij - met steun van Georges Pompidou - de Franse nationaliteit.
Na zich voorheen uitsluitend als autodidact ontwikkeld te hebben, ging hij studeren bij mensen als Arthur Honegger aan de École Normale de Musique, Darius Milhaud en Olivier Messiaen. Aan het eind van de jaren 50 steunde ook de dirigent Hermann Scherchen hem; hij dirigeerde verschillende premières van Xenakis' werken.
In Parijs maakte hij kennis met de befaamde architect Le Corbusier. Als medewerker op het ontwerpbureau van Le Corbusier ontwierp hij gebouwen in Nantes en Marseille, het convent van La Tourette, het congrescentrum in Chandigarh en het stadion van Bagdad. Ook was hij betrokken bij het Philips-Paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel: hij ontwierp "hyperbolische lineaturen", terwijl hij tegelijkertijd zijn eerste compositie Metastasis voor 61 instrumenten schreef. De première van Metastasis bij de Donaueschinger Musiktage in 1955 onder leiding van Hans Rosbaud bracht hem de doorbraak aan de internationale top van de nieuwe muziek.
Aan de Parijse École pratique des hautes études stichtte en leidde hij een interdisciplinaire werkgroep, de Équipe de Mathématique et d’Automatique Musicales (EMAMu). Vanaf 1972 doceerde hij ook aan de Sorbonne. Met Pierre Boulez stichtte hij het IRCAM te Parijs, maar hij trok zich later daaruit terug.
In de volgende jaren ontstonden vele composities, essays en analyses van eigen en andermans werken.
Zijn opleiding tot ingenieur en architect heeft zijn composities beïnvloed. Xenakis oriënteerde zich niet zozeer op de muziekgeschiedenis, maar haalde zijn voorbeelden uit architectuur en wiskunde. Zijn muziek is helemaal als Ruimtesymfoniek te verstaan, als klankbeweging in de ruimte. Daarin gaat hij zelfs verder dan Edgar Varèse, omdat hij Varèses theorie van de klankprojectie als vierde dimensie met wiskundige praktijken en met middelen van architectonische berekeningen in klank omzet. Interessant is de verbinding van zijn eerste composities, die door hem als klankwolken en melkwegen aangeduid worden, met de architectonische vormgeving van het Philips-Paviljoen op de Brusselse Wereldtentoonstelling in 1958, waar hij niet de vlakteconstructie maar een architectuur van de volumen inzet.
Uit stochastische fenomenen zoals regenval, een mensenmassa of een bijenzwerm leidde hij vanaf 1954 een eigen muziekstijl af, de stochastische muziek. Verder trachtte hij praktijk en kennis van de speltheorie, verzamelingenleer en de maattheorie in zijn composities om te zetten. Het gaat hem daarbij steeds om het creëren van een globale vorm, die vaak op een zeer gedetailleerde, door toevalsprocessen bepaalde manier wordt ingevuld.
Zijn laatste werk voor de Olympische Spelen te Athene met de titel Prometheus kon hij niet voltooien.
Xenakis was een atheïst. Volgens Zbigniew Skowron, "In overeenstemming met zijn atheïstische overtuigingen benadrukt Xenakis de eindigheid van dood als de ultieme gebeurtenis in een mensenleven en dit is waarschijnlijk waarom wilde gillen en gekreun zijn compositie punctueren."[1] Xenakis schreef: "De mens is één, onverdeelbaar en totaal. Hij denkt met zijn buik en voelt met zijn verstand. Ik zou willen voorstellen, wat volgens mijn verstand de term "muziek" samenvat: (...) 7. Het is een mystieke (maar atheïstische) ascese."[2]
