Ovo je članak o godini 1869.

Godina 1869 (MDCCCLXIX) bila je redovna godina koja počinje u petak po gregorijanskom odn. redovna godina koja počinje u srijedu po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj

• 5. 1. - Paragvajski rat: glavni grad Asunción zauzet i opustošen.
• 15. 1. (3. 1. po j.k.) - Reforma Srpskog učenog društva - baviće se svim naukama (ranije uglavnom jezikom i istorijom).
• 20. 1. - Kritski ustanak: na Pariskoj konferenciji zatraženo od Grčke da se uzdrži od vojne akcije na ostrvu, koje treba biti sultanova privilegovana provincija (ustanak je praktično već ugušen). Rešenjem situacije popustila napetost i na Balkanu, srpsko namesništvo će naložiti svojim poverenicima da obustave pripreme za ustanak^[1].
• 27. 1. Bošinski rat u Japanu: pristalice Tokugawi proglasile Republiku Ezo na istoimenom ostrvu koje će od septembra biti nazvano Hokkaidō.
• 28. 1. (15. 1. po j.k.) - U Velikom Bečkereku osnovana Srpska narodna slobodoumna stranka (osnivač Svetozar Miletić), usvojen "Bečkerečki program".
• 30. 1. - U novosadskom Srpskom narodnom pozorištu praizvedena Kostićeva drama "Maksim Crnojević".
• 31. 1. - Hrvatska dvorska kancelarija zaključila djelovanje (preuzeti će zemaljska vlada)^[2].
• 31. 1. (18. 1. po j.k.) - U Srbiji uvedena trošarina na šećer, kafu, špiritus itsl.

Februar/Veljača

• 5. 2. - U Australiji pronađen Welcome Stranger, najveći aluvijalni zlatni grumen, težine malo preko 71 kg.
• 18. 2. - Otvorena prva železnička pruga u Grčkoj, Atina - Pirej.
• 21. 2. - Madagaskarska kraljica Ranavalona II. prešla sa kraljevskim dvorom u hrišćanstvo.
• 22. 2. (10. 2. po j.k.) - U Beogradu izašao prvi broj ilustrovanog lista "Težak", glasila Društva za poljsku privredu (1869-1914; 1919-1941).

Mart/Ožujak

• 4. 3. - Ulysses S. Grant postaje predsednik SAD (do 1877).
• 6. 3. - Dmitrij Mendeljejev predstavio Ruskom hemijskom društvu periodni sistem elemenata.
• 8 - 11. 3. - Car i Kralj Franjo Josip sa caricom Elizabetom u posjeti Zagrebu; također posjetio Karlovac, Petrinju, Bjelovar, Senj i Rijeku^[2]; potpisao je zakonski članak o Sveučilištu u Zagrebu (otvoreno 1874).
• 9 - 13. 3. - Izbori za ugarski parlament, pobeda "Deákove" stranke, pristalica Nagodbe.
• 11. 3. - Misionar i naturalista Armand David dobio od lovca kožu velikog pande, čime je Zapad saznao za ovu životinju.
• mart - Srpsko namesništvo uputilo predstavku Carigradskoj patrijaršiji i turskoj vladi, kojom protestuje protiv zahteva da se bugarskoj crkvi pripoje i teritorije van bugarske nacionalne teritorije^[3] (→ Bugarska egzarhija).
• 18. 3. - Gradnja Sueckog kanala: voda Sredozemlja počinje plaviti Gorka jezera.

April/Travanj

• 6. 4. - Osnovan Američki muzej prirodne istorije u Njujorku.
• 20. 4. - Kralj Franjo Josif reskriptom potvrđuje zakonski članak Hrvatskog sabora o ustrojstvu kraljevske hrvatsko-slavonsko-dalmatinske zemaljske vlade^[2].
• 25. 4. - Štampan prvi broj lista "Pančevac".
• 28. 4. - Gradnja Transkontinentalne železnice u SAD: kineski i irski radnici Centralnopacifičke željeznice postavili 16.111 metara pruge za jedan dan, u nezvaničnom takmičenju sa Union Pacifikom.

Maj/Svibanj

• 4 - 10. 5. - Pomorska bitka kod Hakodatea je odlučujuća pobeda carskih snaga nad pristalicama bivšeg šoguna.
• 10. 5. - Zabijanjem zlatnog klina u Promontory, Utah, spojena dva dela Prve transkontinentalne železnice u SAD - 3.069 km od reke Missouri kod Omahe do luke Oakland u Kaliforniji. Putovanje od istočne do zapadne obale SAD je skraćeno sa 118 dana, brodom oko Južne Amerike, na šest dana.^[4]
• 10. 5. - Kralj imenovao sva 3 odjelna predstojnika zemaljske vlade u Hrvatskoj: Robert Zlatarović (unutarnji poslovi), Dragutin Pogledić (bogoštovlje i nastava), Josip Žuvić (pravosuđe)^[2].
• 11. 5. - Umro Juraj Haulik, kardinal i zagrebački nadbiskup.
• 11. 5. - U Srbiji osnovano Društvo za poljsku privredu (kasnije Srpsko poljoprivredno društvo).
• 13. 5. - Svetozar Miletić u ugarskom saboru ističe opasnosti Nagodbe i zalaže se za prava Srba i Trojednice, kao i Rumuna u vezi s Erdeljom^[5].
• 14. 5. - U Austriji osnovane Bürgerschule, zanatske i trgovačke škole.
• 15. 5. - U Njujorku osnovana Nacionalna asocijacija ženskog prava glasa (Susan B. Anthony i Elizabeth Cady Stanton).
• 17. 5. - Kopnena Bitka kod Hakodatea se okončava predajom pristalica šogunata, što znači i propast Republike Ezo i kraj Bošinskog rata.
• 22. 5. - John James Sainsbury otvara dućan u Londonu, iz koga će izrasti veliki lanac supermarketa Sainsbury's.
• 24. 5. - Kreće tromesečna Powellova geografska ekspedicija niz reke Green i Colorado.
• 25. 5. - Otvorena Bečka državna opera.
• maj, krajem - Miletić napada vladu u vezi glasina da se u Vojnoj granici vrše pripreme vojske za ulazak u osmansku Bosnu i Hercegovinu^[5].

Jun/Juni/Lipanj

• 1. 6. - Ustavni Kortes odobrio novi ustav Španije, koji se smatra prvim demokratskim ustavom te zemlje; kasnije tokom meseca za regenta izabran Francisco Serrano y Domínguez (kraljica Izabela II je proterana prošle godine).
• 5. 6. - Carskom odlukom, verska škola u Zadru pretvorena u bogosloviju^[6].
• 7. 6. - Okončani izbori u Francuskoj, carska vlada dobila 55% glasova u zemlji, a opozicija 75% u Parizu - narednih dana je bilo nereda na ulicama, zbog čega su izvedene vojne patrole.
• 18. 6. (6. 6. po j.k.) - Osnovana Prva srpska banka, sa kapitalom od 200.000 dukata, od čega je polovina od peštanske Franko-ugarske banke (srpska banka propala 1873).
• 21. 6. - Počinje s radom Vrhovni sud (Reichsgericht) austrijskog dela Austrougarske.
• 22. 6. - U Beogradu otvoren kulturni centar "Građanska kasina", preteča Kolarčevog narodnog univerziteta.
• 24. 6. - 11. 7. (12 - 29. 6. po j.k.) - Svetoduhovska Velika narodna skupština u Kragujevcu donosi novi ustav Srbije.

Jul/Juli/Srpanj

• 3. 7. - U New Hampshire-u, SAD, izgrađena prva zupčasta železnica na svetu, Mount Washington Cog Railway.
• 11. 7. (29. 6. po j.k.) - Proglašen tzv. Namesnički ustav u Kneževini Srbiji (po namesništvu maloletnom knezu Milanu); Skupština ima zakonodavnu vlast, ali je podređena knezu i vladi. Zahvaljujući francusko-austrougarskoj pomoći, Porta nije pravila problem oko donošenja ustava^[7] (kojim je zamenjen tzv. "Turski ustav").
• 30. 7. - U Britaniji obnovljena brodarska firma White Star Line (poručeni prvi brodovi).
• leto - Namesnik Dalmacije, feldmaršal Ivan fon Vagner nudi Hrvatskoj narodnoj stranci da se Bosna priključi Hrvatskoj - narodnjaci izvestili srpsku vladu o ovome (mađarski premijer Andraši istovremeno nudi Bosnu Srbiji)^[8].
• leto? - Pred početak školske godine, (autonomaško) pokrajinsko školsko veće za Dalmaciju zabranilo učenje ćirilice u dubrovačkoj gimnaziji^[6]

Avgust/August/Kolovoz

• 2. 8. - Gustav Simon izveo u Heidelbergu prvu nefrektomiju na svetu.
• 2. 8. - Rudarska nesreća u Freitalu, Saksonija, 276 mrtvih.
• 9. 8. - Wilhelm Liebknecht i August Bebel osnovali u Eisenachu Socijaldemokratsku radničku partiju Nemačke (raspuštena 1875), predak Socijaldemokratske partije Njemačke.
• avgust - Sergej Nečajev napisao "Katehizis revolucionara", radikalno uputstvo za organizaciju tajnih društava i ponašanje revolucionara.
• 24 - 28. 8. - Četvrta skupština Ujedinjene omladine srpske u Velikoj Kikindi - gostuju izaslanici praškog društva Sokol, odlučeno o pokretanju omladinskog lista ("Mlada Srbadija", 1870-72) i nekim izmenama ustava organizacije^[9].
• 30. 8. - Nakon prolaska kroz Veliki kanjon, Powellova ekspedicija okončana na ušću rijeke Virgin.
• 31. 8. - Naučnica Mary Ward je prva osoba stradala od motornog vozila, kola sa parnim pogonom.

Septembar/Rujan

• 1. 9. - Nakon zabrane "Pozora" u Zagrebu, u Beču izlazi "Novi Pozor" a zatim "Zatočnik" u Sisku, u Vojnoj krajini - nesmiljeno kritizira bana Raucha^[2].
• 5. 9. - Položen kamen temeljac za dvorac Neuschwanstein u Bavarskoj.
• 8. 9. - Sénatus-consulte u Francuskoj uvodi parlamentarnu monarhiju umesto lične vlasti.
• 9. 9. - Svečano instaliran hrvatski ban Levin Rauch^[2].
• 11. 9. - Otvorena pruga Segedin-Subotica-Sombor (prva pruga u Bačkoj).
• 24. 9. - "Crni petak": finansijska panika u SAD nakon što su Jay Gould i James Fisk pokušali staviti pod kontrolu tržište zlata.

Oktobar/Listopad

• 1. 10. - U Austrougarskoj se pojavile prve razglednice (dopisnice).
• 7. 10. - Usled austrijskog vojnog zakona koji propisuje opštu regrutaciju, dolazi do Bokeljskog (Krivošijskog) ustanka - prva puška u Ledenicama. Kaznenu ekspediciju od 26.000 vojnika vodi dalmatinski namesnik Vagner, represalije izazivaju protest i u Evropi^[10][11].
• 11. 10. - Red Riverska pobuna Métisa protiv britanskih snaga u današnjoj Manitobi, Kanada.
• 16. 10. - U mestu Cardiff, New York "pronađen" Cardiffski džin, navodno petrifikovani čovek, a zapravo podvala (razotkriveno sledećeg februara).
• 23. 10. - Probna vožnja Žičare Budimskog zamka (Budavári Sikló), u redovnom saobraćaju od sledećeg marta.
• oktobar-novembar - Car Franjo Josif putuje na otvaranje Sueckog kanala - Đerdap, Carigrad, Pirej, Sveta zemlja, kanal, Kairo i piramide^[12].

Novembar/Studeni

• 4. 11. - Prvi broj naučnog časopisa Nature u Londonu.

• 7. 11. - Prva međunarodna biciklistička trka, Paris–Rouen.
• 11. 11. (30. 10. po j.k.) - Prva predstava u novoj zgradi Narodnog pozorišta u Beogradu ("Posmrtna slava Kneza Mihaila").
• 17. 11. - Suecki kanal zvanično otvoren svečanom ceremonijom, u početku je pod francuskom kontrolom. Kanal ima veliki saobraćajni, ekonomski, geopolitički i ekološki značaj (→ Lessepsovska migracija za invaziju crvenomorskih vrsta u Mediteran). Blagoslovio ga je apostolski vikar u Egiptu Ljudevit Ćurčija.
• 19. 11. - Hudson's Bay Company vratila Britanskoj kruni prava na prostranu Rupertovu zemlju u današnjoj Kanadi.
• 22. 11. - Porinuta Cutty Sark, jedan od poslednjih i najbržih klipera.
• novembar-decembar - Svetozar Miletić ulaže više interpelacija u ugarskom saboru: zahteva sprečavanje uplitanja ugarskih vojnika u gušenje Krivošijskog ustanka, protestuje zbog raspuštanja Crkveno-narodnog sabora, kritikuje držanje Austro-Ugarske na strani Turske u vezi Kritske krize i carevu posetu sultanu, traži razvojačenje Granice odjednom itd.^[13]

Decembar/Prosinac

• krajem godine - Pošto ne nailazi na odziv kod cara, Andraši preko Kalaja poručuje srpskim vlastima da zatraže od Porte Bosnu i Hercegovinu na upravu^[14].
• 7. 12. - Divlji zapad: Jesse James opljačkao prvu banku, u Gallatin, Missouri.
• 8. 12. - Počinje Prvi vatikanski koncil, prvi od Tridentskog u 16. stoljeću (traje do listopada 1870).
• 10. 12. - Žene dobile pravo glasa u američkoj Teritoriji Wyoming.
• 18. 12. - Sjednica regnikolarnih deputacija povodom Rijeke: Hrvati stavljaju "ultimatum" čije neprihvaćanje znači da gradom do daljnjeg upravlja ugarska vlada^[15].

Kroz godinu

• Crna Gora:
  • osnovana Cetinjska bogoslovija (istovremeno i učiteljska škola), prva srednja škola u Crnoj Gori; osnovan i Djevojački institut na Cetinju;
  • zemlja ima 75.622 rala (ralo - 1.820 m²) oranice i 36.571 kosa livade^[16];
  • osnovan Danilovgrad.
• Popis stanovništva u Hrvatskoj-Slavoniji: 1.845.934 stanovnika, Srba ima 27,84%, u poređenju sa 29,04% 1857 i 31,41% 1840^[17]. U Vojnoj granici ima 48.3% pravoslavaca a u Provincijalu 15,13^[18].
• Srpski crkveno-narodni sabor obeležen sporovima Miletićevih liberala i konzervativaca, dok ga ovi drugi nisu raspustili^[19].
• U Banjoj Luci osnovan trapistički samostan Marija Zvijezda.
• Vaso Pelagić interniran iz Bosne u Anadoliju.
• Đuro Daničić preveo Stari zavet.
• U Novom Sadu osnovana Prva bačka trgovačka i prometna banka, u Pančevu Pančevačka štedionica^[20].
• Tolstojev "Rat i mir" objavljen u celini.
• Objavljen Flaubertov L'Éducation sentimentale.
• U Njujorku osnovana finansijska firma Goldman Sachs.
• U Južnoj Africi pronađen dijamant Zvezda Južne Afrike od 83 karata.
• Bejlik Tunis bankrotirao, inostrana komisija (Francuska, Britanija, Italija) preuzela kontrolu nad ekonomijom.
• Nauka i tehnika:
  • John Wesley Hyatt patentirao celuloid u SAD (prava osporena).
  • Friedrich Miescher otkrio dezoksiribonukleinsku kiselinu (objavljeno 1871, molekularna struktura ustanovljena 1953).
  • Hippolyte Mège-Mouriès stvorio margarin.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1869.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

• 13. 1. - Ivo Ćipiko, prozni i dramski pisac († 1923)
• 21. 1. - Grigorij Rasputin, mistik († 1916)
• 25. 1. - Max Hoffmann, nemački general († 1927)

• 11. 2. - Else Lasker-Schüler, njemačka književnica († 1945.)
• 14. 2. - Charles Thomson Rees Wilson, fizičar, nobelovac († 1959)
• 26. 2. - Nadežda Krupskaja, revolucionarka, Lenjinova supruga († 1939)

• 9. 3. - Ferdo Šišić, hrvatski povjesničar († 1940.)
• 18. 3. - Neville Chamberlain, premijer UK († 1940.)
• 21. 3. - Bogoboj Rucović, glumac († 1912)
• 22. 3. - Emilio Aguinaldo, zvanično prvi predsednik Filipina († 1964)
• 29. 3. - Mileta Jakšić, književnik († 1935)
• 29. 3. - Iso Velikanović, književnik († 1940)

• 8. 4. - Harvey Cushing, "otac neurohirurgije" († 1939)
• 11. 4. - Gustav Vigeland, norveški skulptor († 1943)
• 17. 4. - Oton Iveković, slikar († 1939)
• 18. 4. - Miroslav Spalajković, srpski diplomata († 1951)

• 19. 5. - Ante Pavelić (stariji), političar († 1938)

• 10. 6. - Vladislav Skarić, historičar († 1943)
• 26. 6. - Vladimir Dimitrijevič Laskarev, rusko-srpski geolog († 1954)
• 28. 6. - Osman Nuri Hadžić, pisac († 1937)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

• 2. 7. - Milan Šenoa, hrvatski književnik († 1961.)

• 3. 9. - Jovan M. Jovanović Pižon, diplomata, političar, pisac († 1939)
• 16. 9. - Miloje Vasić, srpski arheolog († 1956)
• 30. 9. - Vladimir Bojadžijev, bugarski revolucionar († 1956)

• 2. 10. - Mahatma Gandhi (Mohandas Karamchand Gandhi), indijski političar († 1948.)
• 15. 10. - Francisco Largo Caballero, premijer Republike Španije († 1946)

• 9. 11. - Josip Smodlaka, pravnik, političar, gradonačelnik Splita († 1956)
• 10. 11. - Gaetano Bresci, atentator na Umberta I († 1901)
• 11. 11. - Vittorio Emanuele III, kralj Italije, sin Umberta I († 1947)
• 22. 11. - André Gide, francuski književnik († 1951.)
• 26. 11. - Maud, britanska princeza, norveška kraljica († 1938)
• 30. 11. - Gustaf Dalén, fizičar, industrijalac, nobelovac († 1937)

• 1. 12. - Vladimir Đorđević, folklorista, muzički pedagog i kompozitor († 1938)
• 3. 12. - Slobodan Jovanović, književnik, istoričar i pravni teoretičar, srpski akademik († 1958)
• 10. 12. - Srećko Albini, kompozitor, dirigent († 1933)
• 16. 12. - Hristo Tatarčev, bugarski revolucionar († 1952)
• 31. 12. - Henri Matisse, francuski slikar († 1954.)

Kroz godinu

• Sevastijan Debeljković, skopski vladika († 1905)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1869.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

• 8. 1. - Mirko Ožegović, senjsko-modruški biskup, preporoditelj (* 1775)
• 19. 1. - Karl von Reichenbach, hemičar, industrijalac, naturalista (* 1788)
• 27. 1. - Lazar Arsenijević, istoričar (* 1793)
• 28. 2. - Alphonse de Lamartine, francuski književnik i političar (* 1790.)
• 8. 3. - Hector Berlioz, francuski skladatelj (* 1803.)
• 24. 3. - Antoine-Henri Jomini, francuski i ruski general (* 1779)
• 31. 3.. - Allan Kardec, francuski pisac i okultist, osnivač spiritizma. (* 1804.)
• 4. 5. - Jovan Hadžić (Miloš Svetić), srpski pisac i političar (* 1799)
• 11. 5. - Juraj Haulik, hrvatski kardinal i zagrebački nadbiskup (* 1788.)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

• 22. 7. - John A. Roebling, projektant mostova (* 1806)
• 1. 8. - Alexandrine Tinné, istraživačica Afrike (* 1835)
• 31. 8. - Mary Ward, irska naučnica, prva žrtva saobraćajne nesreće (* 1827)
• 8. 10. - Franklin Pierce, bivši predsednik SAD (* 1804)
• 4. 11. - George Peabody, finansijer, filantrop (* 1795)
• 26. 12. - Jean Léonard Marie Poiseuille, fizičar, fiziolog (* 1797)

Kroz godinu

• Badí‘, bahajski mučenik (* 1852)

V. također

Vanjske veze

• "Vreme", 31. dec. 1939 (Krivošijski ustanak)

• Bejzbol 1869

Reference

Literatura

• Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Ponovni savez s Ugarskom
• Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
  • Peta knjiga prvi tom (V-1)
  • Peta knjiga drugi tom (V-2)

1869 na Wikimedijinoj ostavi