Pyramis prope Acatitlan Sanctae Caeciliae Civitatis Mexici.

Azteci,^[1] seu Mexicani,^[2] fuerunt certae medii Mexici nationes ethnicae, praecipue quae lingua Navatlaca uti solebant, magnasque Mesoamericae partes a saeculo quarto decimo ad saeculum sextum decimum dominabantur. Aztec, [astekaʔ] enuntiatum, est verbum Navatlacum pro 'hominibus ex Aztlan',^[3] loco mythologico culturae saeculi quarti decimi, et deinde ut nomen ad definiendum populum Mexicanum ascitum. Saepe nomen Aztecus solum attingit ad populum Mexicanum urbis Temistitlanae (nunc locus Mexicopolis), in insula in Lacus Texcoco situm, qui se Mexica Tenochca vel Colhua-Mexica appellabant.

Nomen aliquando incolas binarum principalium civitatum urbanarum consociatarum Temistlitanae comprehendit, Acolhuas Texcoci et Tepanecos Tlacopani, qui una cum Mexicis Triplex Aztecorum Foedus constituerunt, societatem politicam quae regionem saepe Imperium Aztecum appellatam temperavit. In aliis argumentis, nomen Aztecus ad omnes varias civitates urbanas et earum incolas spectare potest, qui cum Mexicis, Acolhuis, Tepanecisque magnas eorum historiae ethnicae proprietatesque culturae partes communicaverunt, et qui saepe lingua Navatlaca pro lingua franca utebantur. Hoc sensu, nomen civilizationem describere potest cui erant permulta culturae exemplaria plurimis populis in Medio Mexico tempore postclassico exeunte habitantibus propria.

Valles Mexici a saeculo tertio decimo fuit nucleus civilizationis Aztecae: hoc loco urbs Temistitlana, caput Triplicis Aztecorum Foederis, super parvas insulas in Lacu Texcoco elevatas aedificata est. Foedus Triplex imperium tributarium deinde instituit, suam dicionem publicam procul a Valle Mexici extendens, aliasque civitates urbanas per Mesoamericam vincens. Fastigium culturae Aztecae copiosos multiplicesque mores mythologicos et religiosos habuit, cum singularibus architecturae et artis perfectionibus. Anno 1521, Ferdinandus Cortesius, cum magno numero sociorum vernaculorum Navatlace utentibus, Temistitlanam devicit et Triplex Aztecorum Foedus superavit, Hueyi Tlatoani Mutezuma II duce. Postea, conquisitatores Mexicopolim deductionem novam in loco profligati capitis Azteci condiderunt, unde deductionem Mediae Americae gesserunt.

Notae sunt cultura et historia Aztecae ex indiciis archaeologicis in cavis inventis, sicut celebratissima Maioris Templi Mexicopolis cava; item ex codicibus vernaculae chartae corticalis; item ex relationibus a spectatoribus inter conquisitatores Hispanicos sicut Ferdinandum Cortesium et Bernal Díaz del Castillo scriptis; item praecipue ex expositionibus culturae et historiae Aztecarum a litteratis clericis Hispanicis et Aztecis linguis Hispanica et Navatlaca saeculis sexto decimo et septimo decimo scriptis, sicut Codex Florentinus, manuscriptum illustre a Bernardino de Sahagún monacho Ordinum Franciscanorum, compositum, auctoribus Aztecis vernaculis adiuvantibus.

Mythologia originis

Fabulae Aztecae de quattuor magnis aetatibus narrant, quae tempori praesenti antegressae calamitatibus finem ceperunt. Quinta aetas sacrificio viri fortis, qui se in solem commutavit, inchoata est. Azteci tradunt se saeculo decimo quarto a loco in septentrionibus sito nomine Aztlán ad Texcoco lacum in Mexico medio migravisse a deo Vitzliputzli ducti. Cum ad insulam lacus advenerunt, aquilam spectaverunt, quae in opuntia (Hispanice nopal) sedens serpentem devoravit. Hoc iis praedictum esse intellexerunt, ut illo loco sedes collocarent. Azteci Temistitlanam urbem aedificaverunt loco, quo his diebus est Mexicopolis. Aquila cum serpente in opuntia sedens in vexillo Mexicano videtur.

Historia

Tempus Toltecorum

Saeculo decimo, postquam dissolutio Maiarum cultus praestantissimi in paeninsula Iucatania et vastitas Americae Mediae civitatis Teotihuacan vacuum potestatis in duas Mexici regiones ingentes reliquerunt, gentes nomadum terrae cupidorum e desertis montium in pelvem Mexicanam migrabant et hanc antea a Teotihuacan rectam terram occupabant. Gentium reguli expeditiones cruentas gerebant, et subiectos hostes clientes vectigales faciebant.

Anno 950, interrumpentes hos Tolteci, celeriter reliqua cultus Teotihuacan susceperunt, invaserunt, invaluerunt. Eo exstructionis genus, artem figuli, fabulas, historias susceperunt adsciveruntque, ut cultus commixtus exsteterat^?, qui usque ad expugnationem Europaeorum quingentis annis post exemplum omnium civitatum proximarum Mexicanarum erat. Re vera tempus Toltecorum a Mexicanis populis posterioribus aetas aurea habetur. Quidem Toltecorum caput Tula multo minus Teotihuacan erat; etenim, secundum orbem eorum Tolteci, ut prius, geometrice regionem pyramidum graduum et suggestorum aedificaverunt. Harum pyramidum sane neutra altior tredecim metris erat, tamen condiderunt. Tandem Azteci qui naturae constantes erant in Mictlan concessi sunt, sed inferi tractati fuerunt.

Decennis primis, Tulae Quetzalcoatl 'Plumatus Anguis' erat deus praestantissimus, qui e cultu Teotihuacano susceptus est. At illum anno 987 a translaticio deo gentis, nomine Tezcatlipoca 'Speculum Fumans', qui veneficorum militiumque deus erat, fugatum esse fabula narrat; Tezcatlipocam et fratres eius ab excidio mundi totius solum victimis sanguineis humanis illum enim prohibere non potuisse.

Adventus ascensusque Aztecorum

Vera Aztecorum origo incerta est. Plurimi sedes eorum alicubi a Valle Mexici in septentriones versus fuisse arbitrantur. Circa annum 1248, ut videtur, ad Chapultepec advenerunt.^[4] Tum in Valle Mexici erant multae urbes-civitates, quarum potentissima a meridie erat Culhuacan, ab occidente Azcapotzalco. Tepaneci urbis Azcapotzalco mox Aztecos ex Chapultepec expulerunt. Anno 1299 Cocoxtli rex Culhuacan iis permisit, ut sedes in solitudine Tizapan collocarent, ubi tandem culturae Culhuacanensi assimulati sunt. In parva insula palustra Lacus Texcoco anno 1325 urbem Temistitlanam condiderunt.

Azteca pinnarum mitra, saepe diadema Mutezumae II appellata. Primus possessor ignotus est, sed pinnae ex silva pluviali procul a capite Azteco adferenda erant. Nationale Anthropologiae et Historiae Museum, Mexicopoli.

Christophorus de Olid milites Hispanos una cum sociis ex Tlaxcala ad Jalisco expugandam ducit, 1522

Per quinquaginta annos, usque ad annum 1427, Azteci fuerunt tributarii Azcapotzalco, quae urbs potentia regionalis facta erat. Maxtla, filius Tezozomoc, Chimalpopoca regem Aztecorum interfecit. Azteci, ut Maxtla devincerent, cum rege Texcoco Nezahualcoyotl, qui in exsilium missus erat, foedus pepigerunt. Quod fuit origo Societatis tripertitae Aztecorum, quae Azcapotzalco anno 1428 superavit.

Societas tripertita urbium Temistitlanae, Texcoco et Tlacopan centum annis sequentibus dominationem Vallis Mexici potita est et potentiam usque ad Sinum Mexicanum et Oceanum Pacificum extendit. Hoc tempore Temistitlana paulatim fortissima societatis potentia facta est.

Auctores primarii imperii Aztecorum fuerunt Tlacaelel et Mutezuma I, qui anno 1440 titulo "huey tlatoani" (magnus orator) rerum potitus est. Tlacaelel, quamquam ei munus Tlatoani offertum erat, in scaena extrema, ut hoc verbo utatur, operari praeferebat. Tlacaelel civitatem religionemque Aztecorum novavit. Secundum quosdam fontes plurimos libros uri iussit, quod mendaciis abundantes fuissent. Inde historiam Aztecorum rescripsit, quomodo opinio penitus insita est Aztecos semper potentes fuisse; vera historia modestae originis in oblivionem cecidit. Pars correctionis fuit institutio bellorum ritualium (bellorum floridorum, quae dicebantur), ut milites sine intermissione exercerentur; praeterea usque sacrificia postulabantur, ne sol desisteret movere.

Occupatio Hispanica

Imperium fastigium Ahuitzotl regnante (1486–1502) attigit. Cuius successor, Mutezuma II (Motehcuzōma Xocoyotzin), munere hueyi tlatoani septendecim annos functus erat, cum Hispani, Ferdinando Cortesio duce, naves ad Sinum Mexicanum vere anno 1519 appulerunt. Cortesius se cum confoederatione Tlaxcala, Aztecorum inimicis, coniunxit, et die 8 Novembris eiusdem anni ad portas Temistitlanae pervenit.

Hispani cum sociis urbi capiti magis magisque hostes ingrati infestique fiebant. Mense Iunio 1520, pugnae ortae sunt, quibus plurimi Aztecorum in templo maiori trucidati, ipseque Mutezuma II interfectus est. Hispani ex urbe die 1 Iulii fugerunt, quod factum postea La Noche Triste (nox tristis) vocatum est. Hispani cum sociis vere anni 1521 reverterunt, orbem oppugnaverunt, die 13 Augusti Temistitlanam deleverunt. Mutezuma mortuo ,imperium Aztecorum a multis et debilibus viris rectum est, quorum ultimi ab Hispanis in munere constituti sunt.

Annis ab 1520 ad 1521, variola Temistitlanae erupta est, quo morbo perniciali inter, 10 centesimas et 50 centesimas incolarum interfecti sunt. Quod maximi momenti habuit ad urbis excidium. Postea Vallis Mexici adhuc bis luibus afflicta est, variola annis ab 1545 ad 1548 et typho annis ab 1576 ad1581. Hispani, ut incolarum numerum consolidarent, homines superstites ex agro vicisque in oppida maiora coercuerunt, quo potentia nobilium fracta, cohaerentia autem societatis indigenae non dissoluta est.

Numerus incolarum ante oppugnationem Hispanicam incertus et vehemeter disputatur. Sine dubio, variis luibus valde deminuta est, forsitan plus quam 80 centesimis inter sexaginta annos.

Nobiles indigenae, quamquam initio ab Hispanis honorifice tractabantur, mox ut totus populus servorum vice habebantur, templis deletis librisque ustis.

De religione Aztecorum

Religio Aztecorum in religionem Toltecorum consistebat. Erat ea polytheistica, at in praevilegio henotheismi prodibat. Huitzilopochtli, deus principalis, erat deus solis et belli. Alius in primis veneratus deus Quetzalcoatl, qui olim princeps Toltecorum erat, sed caudica e mundo vectus est. Quetzalcoatl deus venti, belli, caeli, terrae, et procreationis erat, separatim autem is ab omnibus populis regionis vicinae cunctae adorabatur. Praeter hunc nonnulli dei variis momentis erant, e.g. deus pluviae nomine Tlaloc. Simul singularitas est eis, ut ratio omnis a compluribus deis confecta est. Occisis militibus honor erat solem a caeli fastigio usque ad solis occasum cum Huitzilopochtli comitari. Feminae partu mortuae quoque, solem a caeli fastigio usque ad solis occasum comitari potuerant. Homines in aqua mersi vel fulmine ad mortem icti, atque etiam, in paradisum a Tlaloc recepti fuerant.

Notae

↑ "Azteci": vide nomina biologica Psilocybe aztecorum, Otatea acuminata, species Aztecorum, Nomada aztecorum, etc. "Aztecae": vide nomen biologicum Nothomicrodon aztecarum.
↑ Iuxta nomen proprium quod ipsi sibi attribuebant. Iohannes Iacobus Hofmannus, Lexicon universale (1698) ~, s.v. Mexicani.
↑ etymonline.com: Aztec.
↑ Smith 1984: 173.

Bibliographia

Litterae Anglicae

Berdan, Frances F. 1982. The Aztecs of Central Mexico: An Imperial Society. Case Studies in Cultural Anthropology. Novi Eboraci: Holt, Rinehart & Winston. ISBN 0030557364. OCLC 7795704.
Berdan, Frances F., Richard E. Blanton, Elizabeth Hill Boone, Mary G. Hodge, Michael E. Smith, et Emily Umberger. 1996. Aztec Imperial Strategies. Vasingtoniae: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 0884022110. OCLC. 27035231.
Boone, Elizabeth Hill. 1989. Incarnations of the Aztec Supernatural: The Image of Huitzilopochtli in Mexico and Europe. Transactions of the American Philosophical Society, 79, pars 2. Philadelphiae: American Philosophical Society. ISBN 0871697920. OCLC 20141678.
Boone, Elizabeth Hill. 2000. Stories in Red and Black: Pictorial Histories of the Aztec and Mixtec. Austin: University of Texas Press. ISBN 0292708769. OCLC 40939882.
Carrasco, David. 1982. Quetzalcoatl and the Irony of Empire: Myths and Prophecies in the Aztec Tradition. Sicagi: University of Chicago Press. ISBN 0226094871. OCLC 0226094871.
Carrasco, David. 1999. City of Sacrifice: The Aztec Empire and the Role of Violence in Civilization. Bostoniae Massachusettae: Beacon Press. ISBN 0807046426. OCLC 41368255.
Carrasco, Pedro. 1999. The Tenochca Empire of Ancient Mexico: The Triple Alliance of Tenochtitlan, Tetzcoco, and Tlacopan. University of Oklahoma Press. ISBN 0806131446.
Chimalpahin Quauhtlehuanitzin, Domingo de San Antón Muñón. 1621, 1997. Codex Chimalpahin, vol. 1: Society and Politics in Mexico Tenochtitlan, Tlatelolco, Texcoco, Culhuacan, and Other Nahua Altepetl in Central Mexico; the Nahuatl and Spanish Annals and Accounts Collected and Recorded by Don Domingo de San Antón Muñón Chimalpahin Quauhtlehuanitzin, ed. Arthur J. O. Anderson et Susan Schroeder; Civilization of the American Indian, 225. Eds. generales Susan Schroeder et Wayne Ruwet. Normanniae: University of Oklahoma Press. ISBN 9780806129211. OCLC 36017075.
Chimalpahin Quauhtlehuanitzin, Domingo de San Antón Muñón. 1621, 1997. Codex Chimalpahin, vol. 2: society and politics in Mexico Tenochtitlan, Tlatelolco, Texcoco, Culhuacan, and Other Nahua Altepetl in Central Mexico; The Nahuatl and Spanish Annals and Accounts Collected and Recorded by Don Domingo de San Antón Muñón Chimalpahin Quauhtlehuanitzin (liber continuus), ed. Arthur J. O. Anderson et Susan Schroeder. Civilization of the American Indian, 226. Eds. generales Susan Schroeder et Wayne Ruwet. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 9780806129501. OCLC 36017075.
Clendinnen, Inga. 1991. Aztecs: An Interpretation. Cantabrigiae et Novi Eboraci: Cambridge University Press. ISBN 0521400937. OCLC 22451031.
Davies, Nigel. 1973. The Aztecs: A History. Londinii: Macmillan. ISBN 0333124049. OCLC 805418.
Díaz del Castillo, Bernal. 1632, 1963. Historia verdadera de la conquista de la Nueva España. Ed. sexta, 1973. Penguin Classics. Harmondsworth Angliae: Penguin Books. ISBN 014-0441239. OCLC 162351797.
Durán, Diego. 1574–1579, 1971. Book of the Gods and Rites et The Ancient Calendar. Ed. et conv. Fernando Horcasitas et Doris Heyden, praefatione Michaelis León-Portilla. Civilization of the American Indian, 102. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0806108894. OCLC149976.
Durán, Diego. c.1581, 1994. The History of the Indies of New Spain. In Anglicum conv. Doris Heyden. Civilization of the American Indian, 210. Conv. ex Historia de las Indias de Nueva-España y Islas de Tierra Firme. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0806126493. OCLC 29565779.
Gillespie, Susan D. 1989. The Aztec Kings: The Construction of Rulership in Mexica History. Tucsoniae: University of Arizona Press. ISBN 0816510954. OCLC 19353576.
Gillespie, Susan D. 1998. The Aztec Triple Alliance: A Postconquest Tradition. In Native Traditions in the Postconquest World, A Symposium at Dumbarton Oaks 2nd through 4th October 1992, ed. Elizabeth Hill Boone et Tom Cubbins, 233–63. Vasingtoniae: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 0884022390. OCLC 34354931.
Graulich, Michel. 1997. Myths of Ancient Mexico. Conv. a Bernard R. Ortiz de Montellano et Thelma Ortiz de Montellano. Normanniae: University of Oklahoma Press. ISBN 0806129107.
Gruzinski, Serge. 1992. The Aztecs: The Rise and Fall of an Empire. Novi Eboraci: Harry N. Abrams. ISBN 0810928213.
Hassig, Ross. 1985. Trade, Tribute, and Transportation: The Sixteenth-Century Political Economy of the Valley of Mexico. Civilization of the American Indian, 171. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 080611911X. OCLC 11469622.
Hassig, Ross. 1988. Aztec Warfare: Imperial Expansion and Political Control. Civilization of the American Indian, 188. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0806121211. OCLC 17106411.
Hassig, Ross. 1992. War and Society in Ancient Mesoamerica. Berkeleiae: University of California Press. ISBN 0520077342. OCLC 25007991.
Hassig, Ross. 2001. Time, History, and Belief in Aztec and Colonial Mexico. Austin: University of Texas Press. ISBN 029273139-6. OCLC 44167649.
Kaufman, Terrence. 2001. The History of the Nawa Language Group from the Earliest Times to the Sixteenth Century: Some Initial Results.’’ Project for the Documentation of the Languages of Mesoamerica. Retractata Martio
León-Portilla, Miguel, ed. 1959, 1992. The Broken Spears: The Aztec Account of the Conquest of Mexico, conv. Ángel María Garibay K. (Nahuatl-Hispanicam) et Lysander Kemp (Hispanico-Anglicam), et illus. Alberto Beltran. Ed. retractata et aucta. Bostoniae: Beacon Press. ISBN 0807055018.
León-Portilla, Miguel. 1963, 1990. Aztec Thought and Culture: A Study of the Ancient Náhuatl Mind, conv. Jack Emory Davis. Civilization of the American Indian, 67. Normanniae: University of Oklahoma Press. ISBN 0806122951. OCLC 23373512.
León-Portilla, Miguel. 2002. Bernardino de Sahagun, First Anthropologist, conv. Mauricio J. Mixco. Normanniae: University of Oklahoma Press. ISBN 0806133643. OCLC 47990042.
Lockhart, James. 1991. Nahuas and Spaniards: Postconquest Mexican History and Philology. UCLA Latin American Studies, 76; Nahuatl Studies, 3. Stanfordiae et Angelopoli: Stanford University Press et UCLA Latin American Center Publications. ISBN 0804719535. OCLC 23286637.
Lockhart, James. 1992. The Nahuas After the Conquest: A Social and Cultural History of the Indians of Central Mexico, Sixteenth Through Eighteenth Centuries. Stanfordiae Californiae: Stanford University Press. ISBN 0804719276. OCLC 24283718.
Lockhart, James, ed. 1993. We People Here: Nahuatl Accounts of the Conquest of Mexico. Repertorium Columbianum, 1. Berkeleiae: University of California Press. ISBN 0520078756. OCLC 24703159.
López Austin, Alfredo. 1997. Tamoanchan, Tlalocan: Places of Mist, conv. Bernard R. Ortiz de Montellano et Thelma Ortiz de Montellano. Mesoamerican Worlds. Niwot: University Press of Colorado. ISBN 0870814451. OCLC 36178551.
López Luján, Leonardo. 2005. The Offerings of the Templo Mayor of Tenochtitlan. Ed. retractata. Conv. a Bernard R. Ortiz de Montellano et Thelma Ortiz de Montellano. Albuquerque: University of New Mexico Press. ISBN 0826329586.
Matos Moctezuma, Eduardo. 1988. The Great Temple of the Aztecs: Treasures of Tenochtitlan, conv. Doris Heyden. New Aspects of Antiquity. Novi Eboraci: Thames & Hudson. ISBN 050039024X. OCLC 17968786.
Matos Moctezuma, Eduardo. 1988. The Great Temple of the Aztecs. Novi Eboraci et Londinii: Thames and Hudson. ISBN 050039024X.
Miller, Mary. et Karl Taube. 1993. The Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya: An Illustrated Dictionary of Mesoamerican Religion. Londinii: Thames & Hudson. ISBN 0500050686. OCLC 27667317.
Ortiz de Montellano, Bernard R. 1983. Counting Skulls: Comment on the Aztec Cannibalism Theory of Harner-Harris. ‘’American Anthropologist’’ 85 (2): 403–406. DOI 10.1525/aa.1983.85.2.02a00130. ISSN 0002-7294. OCLC 1479294.
Ortiz de Montellano, Bernard R. 1990. Aztec Medicine, Health, and Nutrition. Novi Brunsvici Novae Caesareae: Rutgers University Press. ISBN 0813515629. OCLC 20798977.
Prescott, William H. 1843. History of the Conquest of Mexico, with a Preliminary View of Ancient Mexican Civilization, and the Life of the Conqueror, Hernando Cortes. Novi Eboraci: Harper and Brothers. OCLC 2458166.
Restall, Matthew. 2004. ’Seven Myths of the Spanish Conquest. Oxoniae et Novi Eboraci: Oxford University Press. ISBN 0195176111. OCLC 56695639.
Ruiz de Alarcón, Hernando. 1629, 1984. Treatise on the Heathen Superstitions and Customs That Today Live Among the Indians Native to This New Spain. Conv. et editus ex Tratado de las supersticiones y costumbres gentílicas que oy viven entre los indios naturales desta Nueva España a J. Richard Andrews et Ross Hassig. Civilization of the American Indian, 164. Normanniae: University of Oklahoma Press. ISBN 0806118326. OCLC 10046127.
Sahagún, Bernardino de. 1540–1585, 1982. Florentine Codex: General History of the Things of New Spain. 13 vol. in 12. Conv. ex Historia General de las Cosas de la Nueva España a Charles E. Dibble et Arthur J. O. Anderson, eds. Santa Fe Novi Mexici, et Salt Lake City: School of American Research et University of Utah Press. ISBN 087480082X. OCLC 276351.
Sahagún, Bernardino de. 1558–1561, 1997. Primeros Memoriales, ed. Thelma D. Sullivan, cum H. B. Nicholson, Arthur J. O. Anderson, Charles E. Dibble, Eloise Quiñones Keber, et Wayne Ruwet. Civilization of the American Indians, 200, pars 2. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 9780806129099. OCLC 35848992.
Schroeder, Susan. 1991. Chimalpahin and the Kingdoms of Chalco. Tucsoniae: University of Arizona Press. ISBN 0816511829. OCLC 21976206.
Smith, Michael E. 1984. The Aztlan Migrations of Nahuatl Chronicles: Myth or History? Ethnohistory 31 (3): 153–86. doi:10.2307/482619. ISSN 00141801. OCLC 145142543.
Smith, Michael E. 1997. The Aztecs. Malden Massachusettae: Blackwell Publishing. ISBN 0631230157. OCLC 48579073.
Smith, Michael E. 2001. The Archaeological Study of Empires and Imperialism in Pre-Hispanic Central Mexico. Journal of Anthropological Archaeology 20: 245–84. doi:10.1006/jaar.2000.0372.
Smith, Michael E. 2005. City Size in Late Post-Classic Mesoamerica. Journal of Urban History 31 (4): 403–34. ISSN 0096-1442. OCLC 1798556. doi:10.1177/0096144204274396.
Soustelle, Jacques. 1961. Daily Life of the Aztecs: On the Eve of the Spanish Conquest, conv. Patrick O’Brian. Londinii: Phoenix Press. ISBN 1842125087. OCLC 50217224.
Taube, Karl A. 1993. Aztec and Maya Myths. Ed. quarta. Austin: University of Texas Press. ISBN 029278130X. OCLC 29124568.
Townsend, Richard F. 2000. The Aztecs. Ed. secunda, retractata. Londinii: Thames & Hudson. ISBN 0500281327. OCLC 43337963.
Zantwijk,Rudolph van. 1985. The Aztec Arrangement: The Social History of Pre-Spanish Mexico. Normanniae: University of Oklahoma Press. ISBN 0806116773. OCLC 11261299.

Litterae Theodiscae

Davies, Nigel 1979. Die Azteken: Meister der Staatskunst – Schöpfer hoher Kultur. Dusseldorpii: Econ. ISBN 3499169509.
Gruzinski, Serge 1992. Die Azteken: kurze Blüte einer Hochkultur, collectio «Abenteuer Geschichte» (nº 28). Ravensburg: Maier. ISBN 3473510289.
Hassler, Peter 1992. Menschenopfer bei den Azteken? – Eine quellen- und ideologiekritische Studie (Europäische Hochschulschriften; Reihe XIX Volkskunde/Ethnologie, Abt. B: Ethnologie, Vol. 30). Bernae: Peter Lang AG - Europäischer Verlag der Wissenschaften. ISBN 3261045876.
Heyden, Doris 2003. "Gartenkünstler in der neuen Welt." Spektrum der Wissenschaft, October 2003, 70–75. ISSN 01702971.
Hinz, Felix 2005. "Hispanisierung" in Neu-Spanien 1519–1568: Transformation kollektiver Identitäten von Mexica, Tlaxkalteken und Spaniern. 3 vol. Hamburgi: Kovač. ISBN 3830020708.
Köhler, Ulrich (ed.) 1990. Altamerikanistik. Eine Einführung in die Hochkulturen Mittel- und Südamerikas. Berolini: Reimer. ISBN 3496009365.
Prem, Hanns J. 2006. Die Azteken. Geschichte – Kultur – Religion. Monaci: C.H. Beck. ISBN 3406458351.
Prem, Hanns J. 2008. Geschichte Altamerikas. Ed. secunda. Monaci: Oldenbourg. ISBN 9783486530322.
Prem, Hanns J. / Dyckerhoff, Ursula 1986. Das alte Mexico. Geschichte und Kultur der Völker Mesoamerikas. Monaci: Bertelsmann.
Riese, Berthold 2011. Das Reich der Azteken: Geschichte und Kultur. Monaci: C.H. Beck. ISBN 9783406614002.
Soustelle, Jacques 1993. Das Leben der Azteken: Mexiko am Vorabend der spanischen Eroberung. Turici: Manesse-Verlag. ISBN 3717580868.
Todorov, Tzvetan 2002. Die Eroberung Amerikas. Das Problem des Anderen. Ed. octava. Francofurti ad Moenum: Suhrkamp Edition. ISBN 3518112139.

Fontes primarii

Berdan, Frances F., et Patricia Reiff Anawalt. 1997. The Essential Codex Mendoza. Berkeleiae: University of California Press. ISBN 0520204549.
Cortesius, Ferdinandus. 1987. Letters from Mexico. Ed. nova. Conv. ab Antonio Pagden. Portu Novo: Yale University Press. ISBN 0300037244.
Díaz del Castillo, Bernal. 1963. The Conquest of New Spain. Conv. a J. M. Cohen. Novi Eboraci: Penguin. ISBN 0140441239.
Díaz, Gisele, et Alan Rogers. 1993. The Codex Borgia: A Full-Color Restoration of the Ancient Mexican Manuscript. Novi Eboraci: Dover Publications. ISBN 0486275698.
Durán, Didacus. 1971, 1977. Book of the Gods and Rites and The Ancient Calendar. Conv. a Fernando Horcasitas et Doris Heyden. Normanniae: University of Oklahoma Press. ASIN B000M4OVSG. ISBN 0806112018.
Durán, Didacus. 1994. The History of the Indies of New Spain. Conv. a Doris Heyden. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0806126493.
Garganigo, et al. 2008. Huellas de las Literaturas Hispanoamerica. Ed. tertia. Nova Caesarea: Prentice Hall. ISBN 0131958461.
Lehmann, Walter. 1906. "Traditions des anciens Mexicains, texte inédit et original". Journal de la Société des Américanistes n.s. 3 (2): 239–97 (Navatlace, Latine)
Zorita, Alonso de. 1963. Life and Labor in Ancient Mexico: The Brief and Summary Relation of the Lords of New Spain. Conv. a Benjamin Keen. Novi Brunsvici Novae Caesareae: Rutgers University Press. ISBN 0806126795.