Familia
Hyperides Glaucippi filius e demo Collyto (Graece Ὑπερείδης; natus Athenis ca. 389, mortuus 322 a.C.n.) fuit logographus et unus e decem oratoribus Atticis: solus ex iis non per manuscriptam traditionem ad nos pervenit, sed tantum papyris in Aegypto repertis. Antipater, Alexandri Magni in Græcia successor, eum Aeginam cum confugisset ex templo extractum occidi iussit, abscissa ultro sibi prius ut ferunt lingua ne quid invitus prodere cogeretur. De illo aliud alii sentiunt. Fabio quidem est dulcis et acutus, Halicarnasseo plenus leporum, at Hermogeni minime accuratus et durus videtur[1].
Quoniam quae scripserunt de Hyperide Hermippos et Dionysius Halicarnasseus non iam habemus praecipuus fons exstat vita Hyperidis Vitis decem oratorum inserta.
Beato loco natus optime educatus estː magistros habuisse Isocratem et Platonem dicebatur[2], quod in Isocrate manifestius elucet. Plures domos Athenis et in Piraeo et agros in Eleusinis finibus possidebat. A lautiore cibo (in primis piscibus[3]) et formosarum mulierum amore non abhorrebat. Plures amasias in diversis locis eis tribuebant[4]. Vitam orationibus iudicialibus pro aliis scribendis, plerumque in rebus privatis, ut logographus quaerebat et mercedes non parvas accepisse existimatur[5].
Publice primum (ut videtur) anno 362 strategum Aristophontem per eisangeliam accusavit quod socios in insula Ceo vexasset. Qui duobus suffragiis tantum absolutus est, quod diu postea memorare Hyperidi adhuc libebat[6]. Anno 343 tandem in plenam lucem politicam prodiit cum Philocratem illum qui paci anno 346 cum Philippo factae nomen suum indidit proditionis accusavit[7] paulo antequam ipse Demosthenes Aeschinem similiter oratione De falsa legatione adgrederetur. Philocrates apud iudices venire ausus non est et in exsilium abiit. Eodem anno Hyperides iura Atheniensium ad fanum Deliacum pertinentia feliciter apud amphictyones defendit postquam Aeschines qui ad hoc officium a populo electus erat areopago indignus visus est[8]. Nam ab illo tempore partibus Macedonibus infestis et a Demosthene tum ductis favere non desiitː in insulas Chium, Rhodum, Thasum legatus mittitur a Macedonum societate illos populos ut averteret[9]. Anno 340 cum Athenienses Byzantinis a Philippo obsessis succurrerunt trierarchus erat et eodem anno choregiam insuper suscipere non recusavit[10]. Post cladem apud Chaeroneam acceptam Hyperides qui tum senator (buleuta) erat ad patriam defendendam civitatem metoecis et libertatem servis et exsulibus reditum decreto proponere non dubitavit[11]. Ab Aristogitone sycophanta accusatus quod contra leges haec decrevisset absolutus est[12]. Deinde vehementer in oratorem qui tunc partium adversarum dux habebatur Demadem invehitur quia proxeniam Olynthio Euthycrati, Atheniensium inimico qui patriam suam Philippo anno 348 equitatum ducens prodiderat, dare voluit. Eius oratio Contra Demadem praeter nonnulla fragmenta[13] hodie deperdita a Didymo commentario speciali honoratus erat et in rhetorum scholis memorabatur[14]. Mox Philippo iam mortuo in simili causa Philippidem quendam acriter vituperat[15]. Simul Alexandri petitionibus de navibus et strategis sese opponere solebat[16]. Circa 334 cum honores Demostheni contulisset eius decretum a Dionda apud iudices παρανόμων accusatum est[17]. Pars orationis Contra Diondam in palimpsesto servata est. Argumenta similiora erant eis quae post nonnullos annos in oratione Demosthenis De corona legentur[18]ː unde colligitur amicitiam eorum diu post Chaeroneam mansisse[19]. Fortasse paulatim illa amicitia dissolvebatur quia Hyperidi novi belli occasiones aucupanti Demosthenis prudentia displicebat. Certe in causa Harpalica (324/3) inter accusatores Demosthenis numeratur nec ei pepercit. Praeter corruptionem ei obiciebat quod Thebanis anno 335 a.C.n. non succurrisset et quod Harpali pecuniam et milites ultro offerentis societatem adversus Alexandrum recusasset[20]. Circa idem tempus Lycurgo oratore anno 324 mortuo liberos eius quos sycophanta quidam in carcerem coniecerat quod pater aerarium male administasset Hyperides foeda re indignans defendit et liberavit[21]. Exsulante Demosthene et Phocione aures populi non iam sibi advertente Hyperides velut rebus publicis praefuit et una cum stratego Leosthene bellum paravit. Quod cum indictum est Demosthenes et ipse exsilio revocatus ut inceptum bene succederet operam dedit. Nonnullas victorias primo belli anno rettulerunt Athenienses et Leosthene mortuo Hyperides ad orationem funebrem ducis et militum dicendam electus est. Mox tamen Graecis apud Crannonem debellatis Antipater oratores Athenienses qui sibi adversabantur ut traderentur flagitavit. Hyperides in Aeginam insulam fugit unde a 'fugitivorum venatoribus' retractus per cruciatus necatus est[22]
Phryne meretrix ex Thespiis in magnum periculum inciderat cum iratus amator eam impietatis accusavit quia non deos Graecos sed Thracium deum adorabat. At Hyperides qui meretricum amator fuisse dicebatur orationem pro ea habuit ab antiquis multo laudatam adeo ut Valerius Messalla eam Latine verterit[23] sed nobis paene omnino deperditam[24]. Athenaeus affirmat Hyperidem Phrynen Thespiensem pulcherrimam meretricem miro modo periculo eduxisse. Eius enim mammas denudavit[25], ut iudices ad misericordiam commoveret; qui dicuntur eam condemnare ausi non esse [26]. Haec fabula verisimiliter postea ex Hyperidis moribus excogitata ficta esse vulgo iudicatur et nonnulli velut rhetoricae allegoriam in hac persona vident quae nec ratione nec argumentis logicis persuadet sed occultioribus animi motibus[27].
Usque ad saeculum undevicesimum, perpauca e scriptis Hyperidis, praeter pauca excerpta et fragmenta legi poterant. Saeculo XIX° autem nonnulli papyri in Aegypto reperti sunt, qui nobis partem operis Hyperidiani reddiderunt. Nuper etiam partes duarum orationum inventae sunt in codice qui palimpsestus Archimedis nuncupatur[28].
Vitae Plutarchi inscriptae (cap.17) si credimus 77 orationes sub Hyperidis nomine circumferebantur, e quibus periti homines 52 tantum revera ab Hyperide scriptos iudicabant. Nos per quattuor papyracea volumina nono decimo saeculo reperta sex orationum partes legere possumus, e quibus una est demonstrativa, ceterae iudiciales et per palimpsestum primo et vicesimo saeculo cognitum duas alias, in totum igitur octo. Sola Pro Euxenippo oratio paene integra est.
In palimpsesto anno 2004 recognita sunt fragmenta duarum aliarum orationum decimo aut undecimo saeculi exarataː Contra Diondam[45] et Contra Timandrum[46]. Nuper novum fragmentum orationis Hyperidis Herculanei in Philodemi bibliotheca inventum est "Adversus Antipatri legatos"[47]. Alioqui tantum grammaticorum exempla permanent.