Jelcz 005 – samochód pożarniczy wytwarzany przez Jelczańskie Zakłady Samochodowe na podwoziu samochodu ciężarowego Star 244L produkcji Fabryki Samochodów Ciężarowych w Starachowicach. Zgodnie z polskim systemem oznaczeń samochodów pożarniczych nosi oznaczenie GBA 2,5/16[1].
Historia
Geneza
Jelczańskie Zakłady Samochodowe produkowały samochody pożarnicze na podwoziu Star od 1958, kiedy to powstał Jelcz 001, oparty podwoziu Stara 21[2]. W kolejnych latach wraz z uruchomieniem produkcji nowych modeli Stara powstawały nowe samochody pożarnicze oznaczane kolejną cyfrą (oraz Jelcz 028, będący modyfikacją Stara A-25P, podwozie oznaczone A-26P)[3].
Rozwój przemysłu na początku lat 70. XX wieku a szczególnie rozwój przemysłu petrochemicznego, chemicznego oraz drzewnego spowodował nowe zagrożenia pożarowe[4] Posiadane wówczas pojazdy pożarnicze były przestarzałe. Na początku 1971 opracowano pierwsze założenia konstrukcyjne nowego średniego wozu bojowego[5].
26 czerwca 1971 wybuchł pożar w rafinerii w Czechowicach-Dziedzicach. Trudności jakie napotkały jednostki gaśnicze spowodowały, że władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podjęły dużą akcję unowocześniania straży pożarnej[6].
Równolegle ruszyła produkcja ciężkich samochód pożarniczych Jelcz 004 o znacznie lepszych parametrach[7]. Wozy te były zbyt duże dla ochotniczych straży pożarnych ale okazały się sukcesem w PSP.
Budowa i eksploatacja
Pierwsze dwa prototypy zostały zaprezentowane już w 1972. Do ich budowy użyto prototypowego podwozia Star 244L wyposażonego w kabinę typu 642. Pod koniec 1974 powstał prototyp finalny[8]. Oryginalna kolorystyka prototypów pojazdu składała się ze srebrnego "grilla", loga "STAR" oraz trzech sztuk loga "Jelcz", z czerwonych żaluzji, z czerwonych nadkoli oraz z czarnego zderzaka[1]. Produkcja seryjna rozpoczęła się wprawdzie w 1975, lecz na szeroką skalę pojazdy zaczęły powstawać dopiero rok później. W latach 1975-1979 wyprodukowano 638 egzemplarzy pierwszej serii[9].
Pod koniec 1979 zarówno Star, jak i Jelcz dokonały zmian w modelu. Tak zmodernizowany pojazd został nazwany Jelcz 005 M. W nowszych egzemplarzach poprawił się komfort podróży oraz zwiększono możliwości działania autopompy poprzez zwiększenie zbiornika i zmniejszenie martwej strefy[10].
W 1983 ze względu na trudności w produkcji wystarczającej liczby pojazdów powstał Jelcz 008, będący uproszczoną wersją Jelcza 005. Pojazd ten różnił się wyposażeniem, przede wszystkim zastąpieniem autopompy motopompą[11]. W 1987 dokonano kolejnej modernizacji Stara 244L, co spowodowało taką samą modernizację w Jelczu 005[12].
Konstrukcja
Podwozie
Podwozie pochodziło od Stara 244. Samochód był napędzany silnikiem wysokoprężnym typu S-359 o mocy 150 KM. Napędy był przenoszony przez pięciobiegową skrzynię biegów ZF S5-45[13].
Nadwozie
Kabina kierownicza
Kabina również pochodziła ze Stara 244. W latach 1975-1987 była to kabina typu 642 natomiast później montowano kabinę typu 678[13].
Zabudowa
Zabudowa składała się z przedziału pasażerskiego, dla czterech członków załogi oraz przedziału roboczego, w którym znajdował się zbiornik stalowy na wodę o pojemności 2500 l oraz szafy na wyposażenie do gaszenia pożarów[13].
Wyposażenie
Standardowe wyposażenie pojazdu to[6]:
- Wąż ssawny 110-2400 – 3 szt.
- Smok ssawny z koszem – 1 szt.
- Pływak – 1 szt.
- Stojak hydrantowy – 1 szt.
- Klucz hydrantowy podziemny – 1 szt.
- Klucz hydrantowy nadziemny – 1 szt.
- Linka do pływaka (0,8 m)- 1 szt.
- Linka do smoka (15 m)- 1 szt.
- Linka do węży ssawnych (20 m) – 1 szt.
- Węże tłoczne W75 (20 m) – 15 odc. (300 m)
- Węże tłoczne W75 (5 m) – 2 odc.
- Węże tłoczne W52 (20 m) – 8 odc. (160 m)
- Rozdzielacz 75 – 1 szt.
- Zbieracz 75/110
- Prądownica pianowa PP 2-12 – 1 szt.
- Prądownica pianowa PP 4-12 – 1 szt.
- Prądownica pianowa PPS-12 – 1 szt.
- Prądownica wodna uniwersalna 52 – 1 szt.
- Prądownica wodna zamykana 52 – 2 szt.
- Prądownica wodna zamykana 75 – 1 szt.
- Głowica mgłowa 16 – 1 szt.
- Głowica mgłowa 30 – 1 szt.
- Przełącznik 110/75 – 2 szt.
- Przełącznik 75/52 – 3 szt.
- Zasysacz liniowy Z-2 – 1 szt.
- Zasysacz liniowy Z-4 – 1 szt.
- Zasysacz liniowy Z-8 – 1 szt.
- Wąż do zasysacza (1,1m) – 1 szt.
- Torba wężowego, kpl. – 1 szt.
- Siodełko wężowe – 1 szt.
- Klucz do łączników – 2 szt.
- Mostek przejazdowy 52-75-52 – 2 szt.
- Podpinka do węży – 2 szt.
- Wytwornica pianowa WP2-75 – 2 szt.
- Wytwornica pianowa WP4-75 – 1 szt.
- Wiadro brezentowe – 2 szt.
- Gaśnica proszkowa G – 2 szt.
- Koc gaśniczy – 1 szt.
- Linka strażacka 30 m – 2 szt.
- Drabina wysuwana dwuprzęsłowa (DW-10/D10W) – 1 szt.
- Drabina słupkowa 3,1 m – 1 szt.
- Zbiornik składany 2500 l – 1 szt.
- Bosak lekki – 1 szt.
- Bosak podręczny – 1 szt.
- Topor ciężki – 1 szt.
- Łom – 1 szt.
- Piła poprzeczna – 1 szt.
- Pilarka spalinowa PS-190 – 1 szt.
- Widły trójzębne z trzonkiem – 2 szt.
- Rękawice lateksowe – 2 pary
- Rękawice azbestowe – 2 pary
- Buty gumowe wysokie – 2 pary
- Aparat oddechowy AP-3M z zapasowymi butlami – 2 kpl.
- Szperacz pogorzeliskowy z osprzętem – 1 szt.
- Szpadel – 2 szt.
- Latarka akumulatorowa z żarówką, akumulatorem i torbą – 3 kpl.
- Zestaw narzędzi dielektrycznych – 1 kpl.
- Radiostacja UKF-FM – 1 szt.
- Apteczka sanitarna – 1 szt.
Popularne przezwiska
Jelcz 005 był pierwszym w PRL-u seryjnym samochodem pożarniczym, w którym zastosowano podnoszone do góry żaluzje z profili aluminiowych. Zawdzięcza temu większość ze swych popularnych przezwisk - najczęściej porównywano go do używanych wówczas samochodów do dystrybucji napojów gazowanych, które również oparte były o podwozia ze Starachowic i posiadały swoiste „skrytki”, zamykane podciąganymi do góry plandekami. Stąd takie nazwy jak „Cola”, „Pepsi” i ich pochodne (Koka, Pepsa, Pepsianka). Innym, dość rozpowszechnionym przezwiskiem, była nawiązująca do tego samego motywu „Tarka”[14].
