Data i miejsce urodzenia |
21 kwietnia 1923 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
6 marca 2008 |
Zawód | |
Współmałżonek |
Magdalena Zawadzka |
Lata aktywności |
1947–2008 |
Zespół artystyczny | |
Teatry Dramatyczne w Krakowie (1947–1949) Teatr Śląski w Katowicach (1949–1957) Teatr Polski w Warszawie (1958–1959, 1982–1989) Teatr Dramatyczny w Warszawie (1959–1963, 1969–1982) Teatr Narodowy w Warszawie (1963–1968) Teatr Ateneum w Warszawie (1968–1969, 1989–2008) | |
Odznaczenia | |
Gustaw Teofil Holoubek (ur. 21 kwietnia 1923 w Krakowie, zm. 6 marca 2008 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser i dyrektor teatrów, pedagog, prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu, członek Polskiej Akademii Umiejętności, poseł na Sejm PRL VII i VIII kadencji (1976–1982), senator I kadencji (1989–1991). Określany mianem jednego z najwybitniejszych polskich aktorów oraz reżyserów teatralnych i filmowych w historii[1][2][3][4].
Był jedynym dzieckiem Czecha Gustawa, który osiedlił się w Polsce po I wojnie światowej, żeniąc się z owdowiałą Eugenią Estreicher z Krakowa. Jego ojciec ukończył Terezjańską Akademię Wojskową, w czasie I wojny światowej służył w II Brygadzie Legionów Polskich[5].
Gustaw Holoubek miał piątkę przyrodniego rodzeństwa. W dzieciństwie grał w piłkę nożną w juniorach Cracovii. W 1935 podjął naukę w I Gimnazjum przy Placu na Groblach, w 1939 – jeszcze przed wybuchem wojny – zdał egzamin dojrzałości[5].
W 1939 na ochotnika zaciągnął się do wojska i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Został żołnierzem 20 Pułku Piechoty w Krakowie, z którym znalazł się we Lwowie. Gdy oddział zaczął się wycofywać, Gustaw Holoubek znalazł się w grupie, która przekroczyła granicę stref okupacyjnych pod Przemyślem. Po ujęciu osadzono go w obozie jenieckim w Magdeburgu, następnie przeniesiono do fortu w Toruniu. Tam na przełomie lat 1939/1940 zachorował na gruźlicę, z którą zmagał się później przez wiele lat. W kwietniu 1940 uzyskał zwolnienie; nastąpiło to po interwencji jego matki, która powołała się na zasługi ojca z czasów I wojny światowej. Do końca okupacji Gustaw Holoubek mieszkał w Krakowie[5], tam pracował w lokalnej gazowni.
Uczęszczał do I Państwowego Liceum i Gimnazjum im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie[1]. W 1945 rozpoczął naukę w Studiu Aktorskim przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego. W trakcie nauki grał epizodyczne role oraz statystował w wystawianych w teatrze przedstawieniach[5]. W 1947 ukończył studia w krakowskim Państwowym Studiu Dramatycznym (przekształconym później w Państwową Wyższą Szkołę Teatralną).
W teatrze zadebiutował 1 marca 1947 rolą Charysa w Odysie u Feaków Stefana Flukowskiego w Starym Teatrze w Krakowie. 9 lipca 1947 zdał egzamin do ZASP, w ramach zadania egzaminacyjnego przedstawił wraz z Haliną Gryglaszewską scenę z dramatu Sędziowie Stanisława Wyspiańskiego, otrzymując ocenę celującą[5].
W latach 1949–1956 pracował jako kierownik artystyczny, reżyser i aktor Teatru Śląskiego w Katowicach[5].
W trakcie swojej kariery teatralnej wcielił się m.in. w doktora Ranka w dramacie Dom lalki Henrika Ibsena. Główną rolę żeńską w tej sztuce (wyreżyserowanej przez aktora) zagrała jego żona Danuta Kwiatkowska (Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, 1954)[6]. Zagrał także rolę tytułową w Fantazym Juliusza Słowackiego we własnej reżyserii (Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, 1955), sędziego Custa w Trądzie w pałacu sprawiedliwości Ugo Bettiego w reż. Marii Wiercińskiej (Scena Kameralna Teatru Polskiego w Warszawie, 1958), Goetza w Diable i Panu Bogu Jean-Paula Sartre’a w reż. Ludwika René (Teatr Dramatyczny w Warszawie, 1960), Skrzypka w Rzeźni Sławomira Mrożka (1975), tytułową w Królu Learze Williama Szekspira (1977, oba przedstawienia w reż. Jerzego Jarockiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie). W 1989 wystąpił w przedstawieniu Mała apokalipsa na podstawie powieści swego przyjaciela Tadeusza Konwickiego, wyreżyserowanym przez Krzysztofa Zaleskiego (Teatr Ateneum w Warszawie).
Był Gustawem-Konradem w Dziadach Adama Mickiewicza, inscenizowanych w 1967 przez Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym. Zdjęcie tego przedstawienia z afisza przez władze przyczyniło się do wybuchu demonstracji studenckich i zapoczątkowało w wydarzenia marcowe w 1968[5]. Kreacja Gustawa Holoubka, odtwórcy głównej roli, wpłynęła na wymowę widowiska i oddźwięk społeczny przedstawienia. W 1981 zagrał Superiusza w Pieszo Sławomira Mrożka, w reżyserii Jerzego Jarockiego. Zaprotestowała wówczas m.in. grupa wojskowych, publikując list w „Żołnierzu Wolności”.
Był wykładowcą Akademii Teatralnej w Warszawie. Przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora Teatru Dramatycznego w Warszawie. Został odwołany w styczniu 1983 z powodu konfliktu z ówczesnymi władzami.
W filmie zadebiutował rolą Feliksa Dzierżyńskiego w filmie biograficznym Żołnierz zwycięstwa (1953) w reż. Wandy Jakubowskiej. Pod koniec lat 50. stworzył głośne kreacje w Pętli (1957) oraz Pożegnaniach (1958) Wojciecha Hassa, surrealistycznym Jak daleko stąd, jak blisko (1971) oraz Lawie (1989) Tadeusza Konwickiego, z którym aktor przez wiele lat się przyjaźnił, a także w filmie Prawo i pięść (1964) Jerzego Hoffmana. Do jego znaczących ról należały występy w Rękopisie znalezionym w Saragossie (1965) oraz Sanatorium pod Klepsydrą (1973) Wojciecha Hasa. W ciągu całego swojego życia aktor zagrał ponad 50 ról filmowych[5].
Był reżyserem noweli filmowej Czas przybliża, czas oddala, będącej pierwszą częścią cyklu Spóźnieni przechodnie (1962), a także reżyserem i scenarzystą filmu Mazepa (1975), zrealizowanego na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego.
Zagrał w prawie stu przedstawieniach Teatru Telewizji, współpracując z wieloma polskimi reżyserami, m.in. Adamem Hanuszkiewiczem, Zygmuntem Hübnerem, Andrzejem Łapickim, Olgą Lipińską, Jerzym Gruzą, Janem Englertem, Andrzejem Wajdą i Krzysztofem Kieślowskim. Jako reżyser przeniósł na ekran Teatru Telewizji m.in. Fantazego (1971) i Kordiana (1980) Juliusza Słowackiego, Hamleta Williama Szekspira (1974), Na dnie Maksima Gorkiego (1994), Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego (1999) i Króla Edypa Sofoklesa (2005).
W 1976 i 1980 uzyskiwał mandat posła na Sejm PRL z ramienia Frontu Jedności Narodu[7][8]. W 1982, po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, zrezygnował z zasiadania w parlamencie[5].
W latach 1989–1991 był senatorem I kadencji wybranym z ramienia Komitetu Obywatelskiego[9] (w trakcie kadencji przeszedł do Unii Demokratycznej). Od 1992 do 1993 zasiadał w radzie ds. kultury przy prezydencie Lechu Wałęsie.
Od 1994 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Współpracował z miesięcznikiem psychologicznym „Charaktery”.
Był autorem dwóch książek – Teatr jest światem (1986, wraz z Andrzejem Hausbrandtem) oraz Wspomnienia z niepamięci (1999)[5].
Był mężem aktorek: Danuty Kwiatkowskiej, następnie Marii Wachowiak (którą poznał na planie filmu Pożegnania, gdzie Maria Wachowiak wcieliła się w postać Lidki)[5][10], a od 1973 Magdaleny Zawadzkiej. Miał troje dzieci: Ewę (aktorkę lalkarkę związaną z Teatrem Lalek Guliwer) – z pierwszego małżeństwa, Magdalenę – z drugiego i Jana (operatora filmowego) – z trzeciego.
Kibicował klubowi piłkarskiemu Cracovia[11].
Gustaw Holoubek zmarł 6 marca 2008. Pośmiertnie prezydent Lech Kaczyński, w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za wybitne osiągnięcia w pracy artystycznej i dydaktycznej, odznaczył go Orderem Orła Białego[12][13]. Został pochowany 12 marca na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 14-1-1)[14].